Η αμφισημία της ουτοπίας «…αν παρ’ όλα αυτά δεν απελπίζομαι αυτό οφείλεται στο ότι ακριβώς αυτή η απελπιστική κατάσταση με γεμίζει με ελπίδα»

Η ουτοπία του δημοκρατικού κόμματος

«…αν παρ’ όλα αυτά δεν απελπίζομαι αυτό οφείλεται στο ότι ακριβώς αυτή η απελπιστική κατάσταση με γεμίζει με ελπίδα»

Καρλ Μαρξ, επιστολή προς τον Arnold Ruge το Μάη του 1843

 

Η αμφισημία της ουτοπίας

Οι περισσότεροι αναγνώστες διαβάζοντας τον κεντρικό τίτλο του άρθρου θα εκλάβουν την λέξη «ουτοπία» ως παραδοχή από την πλευρά του συγγραφέα ότι οι ακόλουθες δύο λέξεις, «δημοκρατία» και «κόμμα», είναι ασύμβατες, αντίθετες, ότι τοποθετημένες μαζί αποτελούν ένα οξύμωρο σχήμα. Με άλλα λόγια ότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατικό κόμμα. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν ασπάζομαι αυτή την μονοδιάστατη ερμηνεία της ουτοπίας. Είναι γεγονός ότι η ουτοπία ως λέξη στα περισσότερα λεξικά εξισώνεται με το φαντασιοκόπημα, με το ανέφικτο, με τη φαντασιοπληξία, με ένα όνειρο χωρίς επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα.

Για να δούμε, όμως, ετυμολογικά την λέξη. «Ου-», δηλαδή όχι, δεν και «-τόπος», δηλαδή χώρος, μέρος. Κυριολεκτικά σημαίνει το μη-υπάρχον μέρος. Αυτό που ακόμα δεν έχει πραγματοποιηθεί. Από την ίδια την λέξη δεν προκύπτει η ματαιότητα της προσπάθειας για την υλοποίηση της. Η ίδια η λέξη είναι «αθώα». Συνεπώς οι ένοχοι πρέπει να αναζητηθούν κυρίως ανάμεσα σ’ αυτούς που είναι υπεύθυνοι για την αρνητική συνδήλωση και φόρτιση της ουτοπίας στο κοινωνικό φαντασιακό, δηλαδή σε όσους έχουν φροντίσει να υιοθετήσουν και να προωθήσουν τη λογική του τέλους της Ιστορίας (Francis Fukuyama) και του τέλους των ιδεολογιών (προκειμένου να επικρατήσει η δική τους-Daniel Bell), αλλά και σε όσους δυστοπιστές, όπως ο Huxley και ο Orwell, καλλιεργούν τη μοιρολατρία μέσω της προβολής ενός δυσοίωνου και απόλυτα αναπόφευκτου μέλλοντος. 

Στη πραγματικότητα ο ουτοπικός στοχασμός, όπως μας εξηγεί ο Ernst Bloch, ήταν ανέκαθεν ένα οντολογικό γνώρισμα του ανθρώπου, μια διαχρονική υπαρξιακή του ανάγκη για να αναπτύσσεται και να προοδεύει.[1]

Μπορούμε να επικαλεστούμε πλήθος παραδειγμάτων, όπως την Ουτοπία του ThomasMore, την Πολιτεία των φιλόσοφων-βασιλιάδων του Πλάτωνα, τον Νέο Χριστιανισμό του Σαιν-Σιμόν με τους καλλιτέχνες-ηγέτες και το γενικό σύστημα κεντρικών τραπεζών, τον Νέο καθολικισμό του August Comte με τους παντοδύναμους επιστήμονες, τα κοινωνικά (και όχι εθνικά) εργαστήρια του Louis Blanc, τον Σοσιαλισμό-Κομμουνισμό των Μαρξ και Ένγκελς κ.ο.κ.  

Δεν χρειάζεται, παρ’ όλα αυτά, η επίκληση ενός μοναδικού ατόμου, όπως ο Αριστοτέλης, ο Σαιν-Σιμόν ή ο Louis Blanc, για να αποδείξουμε κάτι που προκύπτει αβίαστα από μια απλή ανάγνωση της ιστορίας του Homo sapiens. Ίδιον του sapiensείναι η συνειδητή σχεδίαση του μέλλοντός του πριν την προσπάθεια υλοποίησής του. Η ελπίδα που συνοδεύει την ουτοπική σκέψη πάντοτε έδινε κουράγιο στους ανθρώπους για να αντιμετωπίσουν το ζοφερό παρόν και αυτοπεποίθηση για να χτίσουν ένα καλύτερο αύριο.

Δεν θα επιμείνω στο ζήτημα της ουτοπίας γιατί ξεφεύγει από τους στόχους του κειμένου. Αρκεί να επαναλάβω ότι η έννοια της ουτοπίας είναι αμφίσημη. Δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη το ανέφικτο, αλλά μπορεί κάλλιστα να υποδηλώνει το επιτεύξιμο όραμα που δεν είναι ακόμη υπαρκτό. Η σημασία της εξαρτάται πάντοτε από τις αντικειμενικές συνθήκες και τον υποκειμενικό παράγοντα.

Εξ ου και  το δημοκρατικό κόμμα ως ουτοπία. Μπορεί οι ιδρυτές της πολιτικής κοινωνιολογίας, οι Μoisei Οstrogorski, Max Weber και Robert Michels, να είχαν δίκιο όταν έλεγαν ότι κάθε κόμμα νομοτελειακά οδηγείται στην γραφειοκρατικοποίηση, στον εκφυλισμό, και στον έλεγχό του από μία ολιγαρχία. Μπορεί και όχι. Το «νομοτελειακό», το «αναπόφευκτο» και γενικά η έννοια του νόμου στις κοινωνικές επιστήμες είναι κάτι πολύ διαφορετικό από τους αντίστοιχους όρους όταν χρησιμοποιούνται στις θετικές επιστήμες.       

http://alexiosxifaras.blogspot.gr/2016/01/blog-post_42.html?m=1z2x