Κείμενο: Νίκος Μέντζας
Στις 16 Ιουνίου του 1945, την ημέρα της είδησης του θανάτου του Άρη Βελουχιώτη, ο Ριζοσπάστης δημοσιεύει την παρακάτω ανακοίνωση:
"Ο Κλάρας, αφού μια φορά πρόδωσε και αποκήρυξε το ΚΚΕ, γιατί λύγισε μπροστά στην τρομοκρατία του Μανιαδάκη, ξαναζήτησε στον καιρό του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα να ξαναγοράσει με το αίμα του την προδοσία του εκείνη που αναγνώρισε και καταδίκασε. Σήμερα όμως, σε μία δύσκολη και κρίσιμη στιγμή, από δειλία και φόβο, παρά τις υποσχέσεις και τη συμφωνία που στα λόγια έδειξε, απειθαρχεί πάλι, ξαναπροδίδει το ΚΚΕ με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του, που μονάχα τον εχθρό ωφελεί"…
Ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ είχε αυτοκτονήσει το βράδυ της προηγούμενης (15/6/1945).
Ο κατά κόσμον Αθανάσιος Κλάρας γεννήθηκε στην Λαμία, στις 27 Αυγούστου του 1905. Προερχόμενος από αστική και σχετικά ευκατάστατη οικογένεια, σπούδασε στην Αβερώφειο Γεωργική Σχολή της Λάρισας, απ’ όπου αποφοίτησε το 1922. Ο Θανάσης δεν συμβιβάστηκε ποτέ με τον αστικό τρόπο ζωής, και για τον λόγο αυτό, σε νεαρή ηλικία παράτησε τις προοπτικές που ανοίγονταν μπροστά του για επαγγελματική ενασχόληση με τα οικογενειακά κτήματα. Το 1924, κατεβαίνοντας στην Αθήνα εντάχθηκε στις γραμμές της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), όπου αγωνίστηκε για την διάδοση των ριζοσπαστικών ιδεών και την οργάνωση απεργιών και συλλαλητηρίων, πρωτοστάτησε στις επιχειρήσεις απόδρασης φυλακισμένων κομμουνιστών - μεταξύ των οποίων και του Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη - και για ένα διάστημα αρθρογράφησε σε τακτική βάση στον Ριζοσπάστη. Η ένταξή του στον κοινωνικοπολιτικό αγώνα στάθηκε σημείο καμπής στην ζωής του, σύμφωνα και με μαρτυρίες του ίδιου.
Την εποχή της δικτατορίας του Πάγκαλου, κατά την διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας, στάλθηκε στον πειθαρχικό ουλαμό Καλπακίου, ένα στρατόπεδο που λειτουργούσε ειδικά για τους αντιφρονούντες και τους ανεπιθύμητους του καθεστώτος. Κυρίως από το 1929, με το “ιδιώνυμο” του Βενιζέλου, που απαγορεύει κάθε μορφή ριζοσπαστικής έκφρασης αντίθετης προς το καθεστώς, ο Θανάσης θα γνωρίσει από κοντά τις φυλακές Συγγρού, τις φυλακές Ιτζεδίν στην Κρήτη, εξορίες στην Γαύδο και άλλους τόπους τιμωρίας των αντιφρονούντων. Το 1930, με βάση το “ιδιώνυμο”, συλλαμβάνεται και πάλι λόγω των πεποιθήσεων του, εκτίει ποινή φυλάκισης 1,5 χρόνου και στη συνέχεια εκτοπίζεται στην Γυάρο. Κατά την διάρκεια των φυλακίσεών του υπεβλήθη σε σκληρά βασανιστήρια ˙ παρόλα αυτά κατάφερε να μην λυγίσει. Το 1936, επί δικτατορίας Μεταξά, συλλαμβάνεται από την Ειδική Ασφάλεια και στέλνεται στις φυλακές της Αίγινας, όπου θα κάτσει μέχρι τον Ιούνιο του ‘39 κι έπειτα μεταφέρεται στην απομόνωση στις φυλακές της Κέρκυρας, όπου θα παραμείνει μέχρι τον Ιούλιο του ‘39.
Σχετικά με την περιβόητη δήλωση που υπέγραψε ο Θανάσης στις φυλακές της Κέρκυρας, προκύπτει ένα θέμα από επιστολή που έστειλε ο αδερφός του Περικλής πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο στην εφημερίδα “Αθηναϊκή”, ένα θέμα που μάλλον θα μείνει ανεξιχνίαστο…
"Δεν είναι αληθές, ότι λύγισε, διότι τον υπέβαλον εις κάποιον ιδιαίτερο εξευτελισμό, ο Θανάσης και έκανε δήλωση μετανοίας επί Μεταξά. Τιμιώτερον θα ήτο να διασαφηνισθή και καθορισθή ο εξευτελισμός αυτός, δια να μην φαντάζεται ο καθένας ό,τι θέλει και ό,τι του αρέσει. Ο Θανάσης δεν έκανε δήλωσιν μετανοίας διότι λύγισεν, η δήλωσιν έγινε εις τα φυλακάς Κερκύρας, όπου ούτε πιέσεις, ούτε εξευτελισμούς υφίστατο ή ηδύνατο να υποστή, αλλ’ υπέγραψε δήλωσι κατ’ εντολίν του Ζαχαριάδη. Γνωρίζω τούτο, διότι κατά τον μήναν Ιούλιον 1939 τον επεσκέφθην εις τας φυλακάς Κερκύρας και εις γενομένην μεταξύ μας συζήτησιν, εις το γραφείον του διευθυντού των φυλακών, του συνέστησα να κάμει δήλωσιν, χωρίς να αποστή των ιδεών του, δια να εξέλθη των φυλακών και εκείνος μου απήντησεν, ότι θα έκανε δήλωσιν, διότι είχε προς την εντολή του κρατούμενου τότε εις τας φυλακάς Ζαχαριάδη. Τώρα διατί μέχρι του θανάτου του ο αδελφός μου Θανάσης δεν το απεκάλυψεν αυτό, είναι άλλο ζήτημα. Είναι γνωστά τα αισθήματα αυτοθυσίας του Άρη… Υπελόγιζε μέχρι της τελευταίας στιγμής της ζωής του εις τον Ζαχαριάδην και ηυτοκτόνησεν, όταν επληροφορήθη την άδικον αποκήρυξιν του υπ’ αυτού και την απόδοσιν υπό του ίδιου εις αυτόν του τίτλου "του δηλωσίου". Ο Ζαχαριάδης τότε ήτο ακατατόπιστος, ετέλει υπό τον κλοιόν του Σιάντου και επιπόλαιος, ως είναι, έκαμεν την αποκήρυξιν του Άρη, δια να μεταμεληθή μετά εν έτος και να ακολουθήση οψίμως πλέον, διότι το κράτος ήτο πάνοπλον, την γραμμήν εκείνου. Εξ άλλου, όπως ο Σιάντος, έτσι και ο Ζαχαριάδης εφοβείτο τον Άρη και ένεκα τούτου απέδωκε τότε εις αυτόν και τον τίτλον του "δηλωσίου", δια να τον συντρίψη και εξουθενώση."
Γεγονός είναι ότι υπήρξαν περιπτώσεις που ο Ζαχαριάδης είχε δώσει εντολή σε κομματικά μέλη να υπογράψουν δηλώσεις, με σκοπό την αποκάλυψη ορισμένων πρακτόρων που δρούσαν μέσα στο ΚΚΕ. Τέτοια ήταν και η περίπτωση του Γιάννη Μιχαηλίδη, που στην πορεία αναγκάσθηκε από τον Υπουργό Δημόσιας Τάξης και δεξί χέρι του Ιωάννη Μεταξά, Κωνσταντίνο Μανιαδάκη, να συμμετάσχει στην ίδρυση του χαφιέδικου μηχανισμού, του δεύτερου ΚΚΕ, την λεγόμενη “Προσωρινή Διοίκηση”, που είχε σαν σκοπό την εξαπάτηση και την ποδηγέτηση των μελών του κόμματος. Πάντως ο Θανάσης, το διάστημα εκείνο, πέρασε από την “Προσωρινή Διοίκηση” και την κατήγγειλε. Τώρα, κατά πόσον ευσταθούν οι δηλώσεις του αδερφού του, είναι άγνωστο…
Με την κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία, ο Κλάρας στέλνεται στο μακεδονικό μέτωπο ως στρατιώτης του 3ου Συντάγματος πυροβολικού της 10ης Πυροβολαρχίας. Γυρνώντας στην Αθήνα μετά την εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας, στρατολογείται από την Κομματική Οργάνωση Αθηνών, κυρίως ωθούμενος από την εσωτερική του φλόγα, με σκοπό την διερεύνηση των συνθηκών για την έναρξη αντάρτικου. Στην Ελλάδα έχει πατήσει πλέον η μπότα του κατακτητή… Ο Πάνος Λαγδάς στο βιβλίο του “Άρης Βελουχιώτης, ο πρώτος του αγώνα” αναφέρει την μαρτυρία του Γιάννη Χατζηπαναγιώτη, του κατοπινού καπετάν - Θωμά, την εποχή εκείνη:
"15 Μάη του 1941. Στο δασύλλιο μεταξύ Καισαριανής και Ζωγράφου λίγοι φίλοι μαζεμένοι ανάμεσα σε πυκνά πεύκα… κι ένας κοντός, αδύνατος, ξερακιανός, μα γεμάτος δύναμη και νεύρο να μας ομιλεί: ο Θανάσης Κλάρας, ο κατοπινός Άρης Βελουχιώτης. Παλιός αγωνιστής και φίλος, δεν είναι παρά λίγες μέρες που γύρισε από το Μέτωπο και να! μας επιμένει πως:
- Ο πόλεμος συνεχίζεται. Ναι συνεχίζεται. Θέλω να πω, πρέπει να συνεχιστεί με το όπλο στο χέρι…
Τα λόγια του σαν παράξενα στην αρχή μας φάνηκαν. Γιατί πρόσφατη ήταν ακόμα η κατάρρευση του Αλβανικού Μετώπου και κάθε ελληνική στρατιωτική αντίσταση είχε σταματήσει για να αντηχήσουν βαριά οι χιτλερικές μπότες μέσα στην πρωτεύουσα μας. Οι δισταγμοί μας δεν λείπουν, η ξένη βία κυριαρχεί, ο γερμανικός στρατός σαρώνει τον κόσμο, συντρίβει κάθε αντίσταση, φόβος και αγωνία κατέχει τις καρδιές μας, ποιος θα βρεθεί να στρωθεί στον ένοπλο αγώνα;… Μεγάλες οι πληγές και τα βάσανα που άφησε ο ελληνοϊταλικός και ελληνογερμανικός πόλεμος. Γεμάτα τα νοσοκομεία ανάπηρους και τραυματίες, μαυροφορεμένες μανάδες, γυναίκες κι αδερφές. Αναδουλειά, πείνα, εξαθλίωση… Η ίδια η κυβέρνηση είχε φροντίσει να παραδοθούν σιδεροδέσμιοι στις φυλακές και τις εξορίες οι αγωνιστές του λαού… Ο Θανάσης Κλάρας όμως διακρίνει τους δισταγμούς μας και γίνεται πιο ορμητικός και πειστικός:
- Ακόμα και τα καριοφίλια των προγόνων μας του 21 θα ξεθάψουμε! Όσα μπορέσουμε όπλα από την κατάρρευση του Μετώπου. Θα συμμαζέψουμε και τα πιο πολλά απ’ τους κατακτητές θ’ αρπάξουμε…
Τα λόγια του δίνουν θέρμη, πνοή, ζεσταίνουν την καρδιά μας. Προπαντός μας συγκινούν οι ισχυρισμοί του όταν επιμένει πως δεν δημιουργούν την ιστορία οι “ημίθεοι”, αλλά οι πρωτοπόρες δυνάμεις του έθνους, εμείς και όλοι οι άλλοι που θ’ ακολουθήσουν. Θα οργανωθεί ο λαός και θ’ ανασυντάξει όλες τις δυνάμεις του για να ορθωθεί το λαϊκό κίνημα…”
Στις 27 Σεπτεμβρίου, παρά τις άκαρπες προσπάθειες προσέγγισης των αστικών κομμάτων της εποχής, αντιπρόσωποι τεσσάρων κομμάτων συναντιόνται μυστικά σε ένα σπίτι της οδού Ιπποκράτους και υπογράφουν την ιδρυτική διακήρυξη του μετώπου για τον από κοινού εθνικό απελευθερωτικό αγώνα. Έτσι γεννιέται το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ). Τα μέλη που υπέγραψαν την ιδρυτική πράξη ήταν: εκ μέρους του ΚΚΕ ο Λευτέρης Αποστόλου, εκ μέρους του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδος ο Χρήστος Χωμενίδης, από την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας ο Ηλίας Τσιριμώκος και από το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδος ο Απόστολος Βογιατζής. Οι στόχοι του ΕΑΜ ήταν “…η απελευθέρωση του Έθνους από τον ξένο ζυγό…”και “…η κατοχύρωση του κυριαρχικού δικαιώματος του ελληνικού λαού, όπως αποφανθεί περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του…”. Τον επόμενο μήνα, στις 14, Θανάσης Κλάρας στέλνεται στην Λαμία, και έρχεται σε επαφή με τοπικά κομματικά στελέχη.
Ο Νίκος Γουργιώτης, μέλος του ΚΚΕ θυμόταν αρκετά χρόνια μετά:
"Τον Άρη Βελουχιώτη δεν τον γνωρίζαμε. Βέβαια, ξέρουμε σήμερα ποιος ήταν ο Άρης ο Βελουχιώτης. Αλλά θα πω όμως πώς τον είδαμε εμείς τότε. Έγινε μια σύσκεψη που ήταν κομματική. Στη σύσκεψη αυτή έπαιρνε μέρος ο επαρχιακός γεωπόνος, δύο δικηγόροι, δύο με τρεις φοιτητές, πέντε με έξι αγρότες και ένας εργάτης μεταλλωρύχος των μεταλλείων, ο Μουζέλος. Σε αυτή την σύσκεψη λοιπόν, μια νύχτα αρχές του "42, εμφανίζεται ο Άρης Βελουχιώτης. Ένας μικρόσωμος άνθρωπος, ο οποίος δεν σου έκανε εντύπωση, από πλευράς αναστήματος, από πλευράς παρουσίας, σ’ αυτή την νυκτερινή σύσκεψη, τον Γενάρη, κάτω από συνθήκες βαρυχειμωνιάς. Όμως, όταν ο Άρης άνοιξε το στόμα του και μίλησε, είδαμε έναν ρήτορα, όχι μόνο ευφράδη, αλλά ταυτόχρονα και καθοδηγητή, ο οποίος είχε σοβαρή κατάρτιση πολιτική και θεωρητική, είχε ένα λόγο πειστικό, έκανε μια ανάλυση των τρεχουσών εξελίξεων, που μας σαγήνεψε. Που κέρδισε τις καρδιές μας. Αυτός λοιπόν ο καθοδηγητής, ο Άρης ο Βελουχιώτης, ήταν εκείνος ο οποίος είπε, ότι σύντροφοι, ήρθε η ώρα να περάσουμε από την παθητική αντίσταση, στην ενεργητική αντίσταση και εννοώ την δημιουργία αντάρτικων ομάδων, για να αντιμετωπίσουμε τον κατακτητή με τα όπλα. Επομένως ο Άρης ο Βελουχιώτης, μας μετέφερε το κήρυγμα της ένοπλης αντίστασης, από εδώ και πέρα. Ο Άρης είχε διαπιστώσει με τις περιοδείες που έκανε στον νομό της Φθιωτιδο-φωκίδας, ότι ωρίμαζαν οι συνθήκες για να πάρουμε τα όπλα."
 |
| Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο |
Η 8η ολομέλεια του ΚΚΕ, τον Ιανουάριο του ’42, αποφασίζει την έναρξη ένοπλου αντιστασιακού αγώνα και τον Φεβρουάριο δημιουργείται το ένοπλο σκέλος του ΕΑΜ. Στις 2 Φεβρουαρίου 1942, με την συμμετοχή του Κλάρα ιδρύθηκε σ’ ένα σπίτι στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ). Στόχοι του, ο"αγώνας για την απελευθέρωση της Ελλάδας", η "περιφρούρηση των κατακτήσεων και των ελευθεριών εναντίον κάθε επιβουλής" και η "εξασφάλιση της τάξης ως τη διεξαγωγή εκλογών, στις οποίες ο λαός να εκφράσει ελεύθερα τη θέλησή του". Τον Μάρτιο παίρνει την εντολή να μεταβεί στην Ρούμελη για την οργάνωση του αντάρτικου.
Ο Παντελής Καραγκίτσος (μέλος της Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ) θυμάται:
"Είχα την τιμή να του ανακοινώσω την ιστορική αυτή απόφαση. Ανταμώσαμε με τον Άρη κάτω από τον Λυκαβηττό. Χαιρετηθήκαμε και του ευχήθηκα καλή επιτυχία στην σοβαρή αποστολή, που αναλάβαινε, στο μεγάλο ξεκίνημα.
”Κατά τα μέσα του Μαΐου τυπώνεται και κυκλοφορεί σε όλη την Λαμία η διακήρυξη του Άρη με τίτλο “Εμπρός για το νέο αρματολίκι”, η οποία καλεί τον λαό “να ξυπνήσει από τον λήθαργο της σκλαβιάς, να ενωθεί και να χτυπήσει τους κατακτητές μ’ όλα τα μέσα και μ’ όλη του την δύναμη. Να δημιουργήσει τους καινούργιους αρματολούς και κλέφτες”, καταλήγοντας με την φράση του Ρήγα Φεραίου "Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή". Μερικές μέρες μετά, προς το τέλος του μήνα, συγκροτείται η πρώτη ομάδα των ανταρτών και δίνεται ο όρκος, που θα μείνει γνωστός ως ο όρκος του ΕΛΑΣ:
"Εγώ παιδί του Ελληνικού Λαού, ορκίζομαι να αγωνιστώ πιστά από τις τάξεις του ΕΛΑΣ, χύνοντας και την τελευταία ρανίδα του αίματός μου, σαν γνήσιος πατριώτης για το διώξιμο του εχθρού από τον τόπο μας, για τις ελευθερίες του Λαού μας, κι ακόμα να είμαι πιστός και άγρυπνος φρουρός προστασίας στην περιουσία και το βιός του αγρότη. Δέχομαι προκαταβολικά την ποινή του θανάτου αν ατιμάσω την ιδιότητά μου ως πολεμιστής του Έθνους και του Λαού και υπόσχομαι να δοξάσω και να τιμήσω το όπλο που κρατώ και να μην το παραδώσω αν δεν ξεσκλαβωθεί η Πατρίδα μου και δε γίνει ο Λαός νοικοκύρης στον τόπο του".
Μετά από λιποταξίες και εναλλαγές, η ομάδα, στις 7 Ιουνίου του 1942, κάνει την πρώτη της επίσημη εμφάνιση στην Δομνίστα της Ευρυτανίας. Εκεί, ο Βελουχιώτης παρουσιάστηκε ως ταγματάρχης του πυροβολικού, “για να γίνει αμέσως κατανοητό ότι πρόκειται για οργανωμένη αντάρτικη δύναμη και για να προσελκύσει αξιωματικούς που πολύ τους χρειαζόταν ο καινούργιος στρατός”, όπως έγραφε ο ίδιος σε επιστολή προς τον γραμματέα της περιφερειακής επιτροπής της Λαμίας. Ας αφήσουμε όμως τον Πάνο Λαγδά να μας αφηγηθεί το περιστατικό:
"Η Δομνίστα, ένα όμορφο χωριό στα σύνορα Ευρυτανίας και Ναυπακτίας. Ένα απόγευμα, κάμποση ώρα πριν σουρουπώσει, δυο - τρεις χωριάτες που έπιναν τσίπουρο στο μαγαζί του Σπύρου Γρίβα, κόβουν απότομα την κουβέντα τους. Τι νά ‘ναι τώρα, ετούτο το βροντερό τραγούδι;
"Μαύρ’ είν’ η νύχτα στα βουνά,
στους βράχους πέφτει χιόνι.
Στα άγρια, στα σκοτεινά,
στις τραχειές πέτρες, στα στενά,
ο κλέφτης ξεσπαθώνει”
Πόρτες ακούστηκαν ν’ ανοίγουν κι ύστερα να κλείνουν. Και το τραγούδι, το γνώριμο τραγούδι απ’ τα λιγοστά σχολικά χρόνια, όσο πήγαινε δυνάμωνε.
Απ’ την άκρη του χωριού, που το ζώνουν ελατοσκέπαστα βουνά, μια δεκαπενταριά αρματωμένοι βάδιζαν ο ένας πίσω απ’ τον άλλο, σε φάλαγγα κατ’ άνδρα, προς το κέντρο του χωριού. Μπροστά, μια ελληνική σημαία είχε πάνω της τις λέξεις ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑ. Δίπλα στην φάλαγγα βάδιζε ένας νέος άντρας που κρατούσε σφιχτά ένα οπλοπολυβόλο - το μοναδικό αυτόματο όπλο της ομάδας.
Όλο το χωριό έχει βγει στις πόρτες. Το τραγούδι, η σημαία κι ετούτοι οι άντρες που δε μοιάζουν με λεγεωνάριους, ούτε με λήσταρχους, αλλά με κάτι άλλο, που φαίνεται γνώριμο, αλλά που κανείς δεν το χει δει, κάνει κάμποσους χωριανούς να μαζευτούν σιγά σιγά στην πλατεία, γεμάτοι περιέργεια και προσμονή, όσο και γεμάτοι φόβο. Γιατί κι αν ετούτοι δω οι αρματωμένοι φίλοι και δικοί, οι εχθροί είναι στο Καρπενήσι. Πως όμως είναι φίλοι κι όχι εχθροί; Από που ξεφύτρωσαν; Πως βρέθηκαν εδώ; Τι γυρεύουν;
- Άντρες, άλτ!
Όσοι χωριανοί βρέθηκαν κοντά στο μαγαζί του Σπύρου Γρίβα σηκώνονται, αμίλητοι, σαστισμένοι, ερευνητικοί. Άλλοι πλησιάζουν σιγά σιγά, με προφύλαξη.
- Τους ζυγούς λύσατε!
Ένας άντρας, μάτι αστραφτερό, σίγουρες κινήσεις, στρατιωτική κυλόττα, περίστροφο στη μέση - πλησιάζει τους ξαφνιασμένους χωρικούς και ρωτάει:
- Που είναι το τηλέφωνο;
Απάντησε ο Λουκάς Πανάγος:
- Σ’ αυτό το σπίτι, του προέδρου.
Εκείνος που ρώτησε έριξε μια ματιά σ’ εκείνον που έδινε τα παραγγέλματα. Κι αυτός έστειλε δυο άντρες στο σπίτι του προέδρου, Χαράλαμπου Παπακωνσταντίνου. Ο άλλος τους συνόδεψε ως εκεί και τους έδωσε οδηγίες. Ύστερα γύρισε πίσω και είπε στους χωρικούς:
- Να φωνάξετε τον πρόεδρο, τον παπά και τον δάσκαλο να ‘ρθουν εδώ που τους θέλω. Κι αν υπάρχει και γιατρός στο χωριό, να ρθει κι ο γιατρός.
Δυο - τρεις έφυγαν για να τους ειδοποιήσουν. Κι όταν έφτασαν, τους έδωσε το χέρι και συστήθηκε:
- Άρης Βελουχιώτης, ταγματάρχης του πυροβολικού. Είμαστε αντάρτες. Η ομάδα που βλέπετε είναι ένα τμήμα των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Άλλα τμήματα βρίσκονται σ’ άλλα χωριά κι ένα άλλο τμήμα είναι έξω απ’ το χωριό σας…
Κι αμέσως ύστερα ζήτησε από τον πρόεδρο την άδεια να μιλήσει στο χωριό και τον παρακάλεσε να ορίσει ο ίδιος τον τόπο που θα γινόταν η ομιλία.
Είπε ο πρόεδρος, ύστερα από μικρή σκέψη:
- Στο μαγαζί του Χαράλαμπου του Λιάκου. Έχει πολλές καρέκλες.
Αργότερα θα εξηγήσει:
"Αν οι ένοπλοι ήταν τίποτα ληστές, θα μπορούσαν οι χωριανοί εύκολα να το σκάσουν από κει".
- Να χτυπήσουμε την καμπάνα για να μαζευτούν οι χωριανοί, πρόεδρε; ρώτησε ο Άρης
- Γιατί όχι;
Σε λίγο ακούστηκε να σημαίνει η καμπάνα. Οι χωριανοί άρχισαν να μαζεύονται στο μαγαζί του Λιάκου. Κουμπωμένοι, επιφυλακτικοί, άντρες, γυναίκες, γέροι και παιδιά κοιτάζουν με περιέργεια τους αντάρτες. Οι πιο θαρραλέοι πιάνουν κουβέντα μαζί τους. Ο μπαρμπα Χαράλαμπος πρόσφερε στον Άρη τσίπουρο “ματαψημένο”, απ’ το εκλεκτό, που είχε για τους φίλους, όπως είπε στον αρχηγό των ανταρτών.
- Ώστε είμαστε φίλοι;
- Θα γίνουμε. Δεν γνωριζόμαστε, αλλά οπωσδήποτε θα γίνουμε φίλοι!
Ο Άρης χαμογέλασε. Γύρισε και κοίταξε τους χωρικούς. Η ματιά του πλανήθηκε στα δαρμένα απ’ τη δυστυχία πρόσωπα και καρφώθηκε στα χαμηλωμένα, γιομάτα περιέργεια μάτια. Καθισμένος σε μια καρέκλα άρχισε να μιλά χαμηλόφωνα, σα να κουβεντιάζει.
- Εμείς που μας βλέπετε απόψε εδώ στο χωριό σας, είμαστε αντάρτες. Βγήκαμε στο βουνό για να πολεμήσουμε για την λευτεριά της πατρίδας μας. Και ήρθαμε και στο δικό σας χωριό απόψε, για να σας δούμε, να μας δείτε και να σας πούμε ποιοι είμαστε.
- Καλώς ήρθατε καπετάνιε! ακούστηκε μια γεροντική φωνή.
Δεν πρόλαβε να προχωρήσει ο Άρης. Ένας αντάρτης τον πλησίασε:
- Καπετάνιε δεν ακούγεσαι καλά.
- Τρώγοντας έρχεται η όρεξη, χαμογέλασε και σηκώθηκε ορθός. Πάτησε το πόδι του στην καρέκλα και συνέχισε:
- Θα σας πω μια ιστορία…
Τα λόγια του ζωντάνεψαν την νεότερη ιστορία του έθνους. Μίλησε για την κλεφτουριά, για την Επανάσταση του 1821 και προχώρησε μέχρι την σύγχρονη εποχή. Απλά, σταράτα λόγια, τονισμένα από την φλόγα του ιδανικού της λευτεριάς που τον πυρπολούσε, ποτισμένα με την δική του συγκίνηση, ανατάραζαν σιγά σιγά τα στήθια των ακροατών του.
- Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ συνεχίζουν το έργο της κλεφτουριάς. Και ΕΛΑΣ θα πει Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός!
Μικρή σιωπή… Ξαφνικά η φωνή του ακούστηκε βροντερή, βαριά, τελετουργική:
- Κηρύσσω την επανάσταση κατά των ξένων κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους!
Ύστερα τους μίλησε για το ΕΑΜ, και τους φώναξε:
- Αδέρφια! Δώστε μας τα καλύτερα παλικάρια για να πολεμήσουμε τον κατακτητή της πατρίδας μας! Οι ξένοι τύραννοι μας αρπάζουν το ψωμί, ατιμάζουν τις γυναίκες μας, θέλουν ξεκληρίσουν το έθνος. Μα αυτό δεν θα τους περάσει! Τη λευτεριά του το έθνος θα την αποκτήσει πάλι με το ντουφέκι! Θα τα πούμε! Θα τα πούμε πολλές φορές! Και να είστε βέβαιοι πως η πατρίδα μας θα απελευθερωθεί από μας τους ίδιους, χωρίς να περιμένουμε καμιά βοήθεια από κανένα! Ζήτω η Ελλάδα! Ζήτω το Έθνος! Ζήτω ο ΕΛΑΣ!
Όλοι μαζί τραγούδησαν τον εθνικό ύμνο. Οι χωριανοί ζητωκραύγασαν πάλι. Τα μάτια τους ήταν γεμάτα δάκρυα. Άργησαν να κινηθούν από τις θέσεις τους. Στέκονταν εκεί, ακουμπισμένοι στις γκλίτσες και στα ραβδιά τους. Τους κρατούσε ακίνητους η συγκίνηση.
Πρώτα ξεθάρρεψαν τα παιδιά. Πλησίασαν τους σκορπισμένους αντάρτες, έπιαναν τα όπλα τους, περιεργάζονταν τα πρόσωπα τους. Σιγά σιγά, ένας κύκλος από χωρικούς έγινε γύρω από τον Άρη. Ένας λεβεντόγερος του σφίγγει το χέρι και τον συγχαίρει για τον πατριωτισμό του. Ύστερα ρωτάει:
- Με την άδεια σου, καπετάνιε, έχετε γερό οπλισμό; Που θα βρείτε τα ντουφέκια;
Χαμογελάει ο Άρης. Χτυπάει τον γέρο στην πλάτη και τονίζει μία μία τις λέξεις, έτσι που να τον ακούνε όλοι:
- Θ’ αποκτήσουμε όπλα, γέροντα μου, πολεμώντας τον κατακτητή. Θα τα πάρουμε απ’ τους ίδιους τους εχθρούς μας τα όπλα. Θα τους χτυπάμε και θα παίρνουμε τον οπλισμό τους.
Και σηκώνοντας τον τόνο της φωνής του:
- Αλλά θα μας βοηθήσουν και οι σύμμαχοι, με τους οποίους έχουμε κιόλας συνεννοηθεί.
Έχει σουρουπώσει. Ο αντάρτης που έδινε τα παραγγέλματα πλησίασε και είπε:
- Πέρασε η ώρα αρχηγέ. Πρέπει να φύγουμε. Έχουμε κι αλλού δουλειά.
Οι χωρικοί της Δομνίστας διαμαρτυρήθηκαν.
- Όχι, καπετάνιε! Θα μείνετε απόψε στο χωριό μας. Θα κοιμηθείτε εδώ. Θα βγάλουμε εμείς σκοπούς να σας φυλάξουμε.
Ο Άρης τους κοίταξε στα μάτια με ευγνωμοσύνη. Τον είχε συγκινήσει η άδολη ειλικρίνια αυτών των απλών ανθρώπων, που δεν λογάριαζαν τα αντίποινα του εχθρού αν ήταν να φιλοξενήσουν τους μαχητές της πατρίδας. Τους είπε:
- Όχι, δεν μπορούμε να μείνουμε. Έχουμε να πάμε κι αλλού. Όμως θα ξανάρθουμε και θα τα ξαναπούμε.
Και αμέσως συμπλήρωσε:
- Εσείς τώρα να κοιτάξετε να οργανωθείτε, όπως είπαμε. Να φτιάξετε τριάδες του ΕΑΜ. Και κάτι άλλο: Να είσαστε μονιασμένοι. Να λύνετε μόνοι σας τις διαφορές σας. Να μην τρέχετε στα δικαστήρια. Και μεις θα ξανάρθουμε.
Οι χωρικοί επιμένουν, αλλά ο Άρης σηκώνει αρνητικά το κεφάλι του.
- Τουλάχιστο για φαγητό θα μείνετε! Πρέπει να μείνετε! Είναι τιμή για μας. Έχουμε κάνει και ετοιμασία.
- Δεν μπορούμε να μείνουμε, μπαίνει στην μέση ο αντάρτης που έδινε τα παραγγέλματα. Σας το είπε κι ο αρχηγός πως έχουμε και αλλού να πάμε.
Και στους αντάρτες:
- Εμπρός! Ετοιμαστείτε για να φύγουμε!
Οι χωρικοί είδαν ότι δεν γινόταν αλλιώς. Και πρότειναν:
- Τότε να πάρτε τα φαγητά μαζί σας. Πίτες, τυρί, λίγο ψωμί. ότι έλαχε.
Αυτό ο Άρης ούτε μπορούσε, ούτε ήθελε να το αρνηθεί.
- Αδειάστε τις σφαίρες από τα σακίδια. Βάλτε τες στις τσέπες. Στα σακίδια να μπουν τα τρόφιμα. Δεν μπορούμε να περιφρονήσουμε τους ανθρώπους.
Τα σακίδια γέμισαν. Οι αντάρτες ετοιμάστηκαν να ξεκινήσουν. Ένας χωρικός ήρθε λαχανιασμένος και σταμάτησε μπροστά στον Άρη. Κρατούσε στα χέρια του δυο ντουφέκια και τα έδωσε στον αρχηγό των ανταρτών.
- Αυτά τα παίρνουμε μ’ όλη μας την καρδιά. Είστε καλοί πατριώτες όλοι εδώ στο χωριό, όπως όλοι οι Έλληνες. Γι αυτό θα νικήσουμε.
Η νύχτα έχει πέσει για καλά. Αντάρτες και χωρικοί σφίγγουν τα χέρια μέσα στο σκοτάδι. Φιλιούνται σταυρωτά.
- Θα ξανάρθουμε!
- Σας περιμένουμε!
- Γεια χαρά!
Καθώς οι αντάρτες τραβούσαν κατά την απάνω μεριά του χωριού, οι χωρικοί άφησαν τον ενθουσιασμό τους να ξεσπάσει:
- Στο καλό παλικάρια!
- Η ώρα η καλή, παιδιά!
- Να ξαναρθείτε! Σας περιμένουμε!
- Γεια σας λεβέντες!
"Μαυρ’ είν’ η νύχτα στα βουνά…"
Μερικοί νέοι που ακολούθησαν τους αντάρτες ως έξω από το χωριό, γύρισαν πίσω.
Οι κάτοικοι της Δομνίστας άργησαν να κοιμηθούν εκείνο το βράδυ. Συζητούσαν και ξανασυζητούσαν το μεγάλο γεγονός, που πρώτοι αυτοί απ’ όλους τους σκλαβωμένους Έλληνες είχαν αντικρύσει.
Το αντάρτικο ξεκίνησε.”
 |
| Μνημείο της Εθνικής αντίστασης στην Δομνίστα |
Το επόμενο διάστημα οργώνει όλες τις γύρω περιοχές, στρατολογώντας κατοίκους των γύρω χωριών. Το πρώτο θύμα του ΕΛΑΣ ήταν ο μεγαλοτσιφλικάς του Δομοκού και συνεργάτης των Ιταλών, Νίκος Μαραθέας. Ο Μαραθέας ήταν υπεύθυνος για την εξαθλίωση των χωρικών που δούλευαν σε εξοντωτικές συνθήκες στα κτήματα του, αλλά και για την εκτέλεση αρκετών από αυτούς από τους Ιταλούς. Ο ίδιος εκτελέστηκε τελικά από τους αντάρτες το βράδυ της 9ης Ιουλίου. Τα χωριά της Στερεάς απέκτησαν πάλι το αίσθημα της ασφάλειας χάρη στο κυνήγι που εξαπέλυσε ο Άρης στις συμμορίες που λυμαίνονταν μέχρι τότε την ύπαιθρο. Πολλούς, όπως τον Νάκο Μπελή και την συμμορία του Καραλίβανου, κατάφερε από ληστές να τους μεταμορφώσει σε αγωνιστές της λευτεριάς. Πλέον, το όνομα του Άρη και του ΕΛΑΣ προκαλούσε δέος.
Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1942, οι αντάρτες εμπλέκονται σε μάχη με τους Ιταλούς στην θέση Ρίκα, στην περιοχή της Γκιώνας. Ο Λουκάς Καθούλης, που πήρε μέρος στην πρώτη μεγάλης κλίμακας μάχη του ΕΛΑΣ με τον κατακτητή, αποτύπωσε την περιγραφή της μάχης στο έντυπο “Αντάρτης”:
"Ήταν η πρώτη φορά που βρισκόμαστε τόσο καλά εξοπλισμένοι, και σα να τόχαμε παραγγελία μας ήρθε και η είδηση: Ένα ιταλικό απόσπασμα ανέβαινε προς την Γκιώνα. Ο αρχηγός πρότεινε, και όλοι συμφωνήσαμε, να του στήσουμε καρτέρι.
Από το απόγευμα μέχρι αργά τη νύχτα πιάσαμε τις θέσεις που καθορίστηκαν για κάθε ομάδα, για κάθε πολεμιστή. Μα σε λίγο πήραμε την πληροφορία ότι οι Ιταλοί σταμάτησαν στη “Ρίκα”. Χωρίς αργοπορία ξεκινήσαμε και περπατώντας όλη τη νύχτα, σκαρφαλώνοντας στις κορφές, φτάσαμε τσακισμένοι τα ξημερώματα. Έπρεπε να πιαστούν όλοι.
Μόλις άρχισε να φωτίζει, οι πρώτοι Ιταλοί που ξύπνησαν άρχισαν να συγκεντρώνονται γύρω από τις φωτιές, που τις διατηρούσαν όλη τη νύχτα και να ετοιμάζουν το πρωινό τους. Τότε ακριβώς δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης. Η μισή μας δύναμη έπιασε το νότιο μέρος της κατασκήνωσης και η άλλη μισή το ανατολικό. Έτσι είχαμε σχηματίσει έναν κλοιό σε σχήμα ημικυκλίου. Από τις άλλες μεριές υψώνονταν απότομα κι αδιάβατα βράχια.
Τα πυρά μας άρχισαν να πέφτουν βροχή. Πραγματικό πανδαιμόνιο. Χάλαγε ο κόσμος. Οπλοπολυβόλα, αυτόματα, χειροβομβίδες, όπλα. Καυτό μολύβι έπεφτε στ’ αντίσκηνα των “συμπεθέρων” μας. Ο πολυβολητής τους αποπειράθηκε να χρησιμοποιήσει το πολυβόλο του, μα πολύ γρήγορα προτίμησε να κρυφτεί πίσω από τα βράχια. Κανένας άλλος δεν τόλμησε να ρίξει σφαίρα. Άρχισαν τα άλματα. Αριστερά μου στέκονταν ο Διαμαντής, αριστερότερα ο Καραλίβανος και πιο πέρα ο αρχηγός με την αραβίδα του. Δεξιά μου ήταν ο Λευτέρης, ο Θεοχάρης και ο Στάθης Τζιβάρας.
Μέσα σε λίγα λεπτά ο εχθρός είχε εκμηδενιστεί. Όσοι δεν είχαν σκοτωθεί παραδόθηκαν. Όλος ο πλούσιος οπλισμός τους, ένα βαρύ πολυβόλο, πολλά οπλοπολυβόλα, χειροβομβίδες, πυρομαχικά, τρόφιμα κλπ., έπεσαν στα χέρια μας.
Μαζί τους βρίσκονταν ακόμα και οι αγωγιάτες με τα ζώα τους. Σ’ αυτά φορτώσαμε τα λάφυρα μας και φορτωθήκαμε κι εμείς. Όσα δεν μπορέσαμε να σηκώσουμε, τους βάλαμε φωτιά. Ένας από τους Ιταλούς αιχμαλώτους κατάφερε να μας το σκάσει. Μα αφού του ρίξαμε μερικές ντουφεκιές, στο τέλος τον αφήσαμε να φύγει, ύστερα από πρόταση του Άρη, για να διηγηθεί στους άλλους το πάθημα τους.
Ο ενθουσιασμός των πρώτων ανταρτών ξεσηκώθηκε. Η μάχη της Ρίκας αποτέλεσε σταθμό στην ανάπτυξη ολόκληρου του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, και ιδιαίτερα του λαογέννητου στρατού μας, του ΕΛΑΣ.”
Μετά από αρκετές νικηφόρες μάχες εναντίον των κατακτητών στην Ευρυτανία, που αποτέλεσαν το βάπτισμα πυρός για τον νεοσύστατο ΕΛΑΣ, ο αρχηγός του ΕΔΕΣ Ναπολέων Ζέρβας, ευρισκόμενος στη Φραγκίστα υπό τη συνοδεία του Άγγλου ταγματάρχη Chris Woodhouse, στέλνει στις 13 Νοεμβρίου γραπτό μήνυμα στον Άρη Βελουχιώτη που ζητάει να πραγματοποιήσουν συνάντηση την επομένη στη Βίνιανη “επί ενός ζητήματος εθνικώς σπουδαιοτάτου”. Στις 14 το ξημέρωμα, ο Άρης μπαίνει στο χωριό. Εκεί, στο σπίτι του Δημήτρη Καραγιώργου, ακολούθησε σύσκεψη μεταξύ των Ζέρβα, Woodhouse, Περικλή, Λάμπρου και Άρη. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, ο Ζέρβας ξεκινάει να εξηγεί στον καπετάνιο τον σκοπό για τον οποίο τον είχε καλέσει: ήθελε να του ζητήσει την συνδρομή των δυνάμεών του για την περάτωση της επιχείρησης ανατίναξης μιας εκ των τριών γεφυρών που φυλάσσονταν από ιταλικές δυνάμεις. Του Γοργοπόταμου, του Ασωπού και της Παπαδιάς. Ο Άρης τον διακόπτει: "Συναγωνιστή στρατηγέ δεν χρειάζεται να με παρακαλάς ούτε να κουράζεσαι να μου εξηγείς. Είμαι έτοιμος να πάρω μέρος στην επιχείρηση διαθέτοντας όσες δυνάμεις χρειάζονται. Γι αυτό βγήκαμε στα βουνά, για να πολεμήσουμε, κι όχι να γυρνάμε στα χωριά να τρώμε τραχανά". Στόχος της επιχείρησης, μετά από αξιολόγηση των παραμέτρων, ορίστηκε τελικά η γέφυρα του Γοργοπόταμου. Ως περιοχή συγκέντρωσης όλων των τμημάτων ορίστηκε το Μαυρολιθάρι στις 19 προς 20 του μήνα. Έτσι σφραγίστηκε η απόφαση της συνεργασίας των δυο αντάρτικων δυνάμεων. Στο Μαυρολιθάρι συντάχθηκαν όλες οι δυνάμεις, οι οποίες αριθμούσαν 150 αντάρτες υπό τον ΕΛΑΣ, 50 αντάρτες υπό τον ΕΔΕΣ και 12 Βρετανούς σαμποτέρ υπό τον Mayers. Μέσα το χιόνι, στις 23 του μήνα, σταθμεύουν στην θέση “Πριόνι του Χονδρογιάννη” και ανήμερα της επίθεσης μεταφέρονται στο Πλακωτό.
Το σχέδιο της ανατίναξης είχε επιμεληθεί ο Άγγλος συνταγματάρχης Eddie Mayers, ενώ εκείνο της εξουδετέρωσης της ιταλικής άμυνας έφερε την σφραγίδα του Άρη. Το νότιο φυλάκιο, που ήταν και το πιο ισχυρό (80 Ιταλοί στρατιώτες), θα το αναλάμβαναν 60 άνδρες του ΕΛΑΣ και το βόρειο (30 Ιταλοί στρατιώτες) θα το αναλάμβαναν 40 άνδρες του ΕΔΕΣ. Δυο τμήματα του ΕΛΑΣ, με 15 άνδρες έκαστο, και την συμμετοχή ενός Βρετανού θα έπιαναν από ένα χιλιόμετρο το καθένα, βόρεια και νότια, κατά μήκος της γραμμής, για την παρεμπόδιση τυχόν ιταλικών ενισχύσεων. Σαν γενική εφεδρεία ορίστηκε ένα τμήμα 30 ανδρών του ΕΛΑΣ, ενώ το έργο της ανατίναξης θα αναλάμβαναν οι Βρετανοί σαμποτέρ με την βοήθεια μερικών ανταρτών. Πριν το ξεκίνημα ο Άρης προειδοποιεί: "Θα προχωρείτε προσεκτικά. Προσέξτε να μην κυλήσει καμία πέτρα, γιατί το πιθανότερο είναι να πάρει τον κατήφορο και να φτάσει ως τη γέφυρα. Καθένας θα κρατιέται από τον αγκώνα του μπροστινού του. Και τσιμουδιά. Ούτε βήχας. Βήξτε τώρα όσο θέλετε να ξεθυμάνετε. Ξανακοιτάξτε τα ρολόγια σας να έχουμε όλοι την ίδια ώρα. Αύριο το πρωί πρέπει να ανεβαίνουμε τούτη την πλαγιά αφήνοντας συντρίμμια πίσω μας τη γέφυρα".
Λίγα λεπτά μετά τις 23:00 αντηχούν τα πρώτα διαδοχικά πυρά, σπάζοντας την νυχτερινή ηρεμία που απολάμβανε μέχρι εκείνη την ώρα η ιταλική φρουρά (ένα τρένο με εργάτες είχε μόλις περάσει). Μέσα σε ένα τέταρτο της ώρας, το μεγαλύτερο φορτίο της επίθεσης στο νότιο φυλάκιο είχε στεφθεί με επιτυχία. Στο βόρειο όμως η κατάσταση δεν προχωρούσε σύμφωνα με το σχέδιο, κι έτσι ο Άρης στέλνει τις εφεδρείες, οι οποίες ρίχτηκαν στη μάχη για την κατάληψη του φυλακίου. Εν τω μεταξύ, ο Άρης είχε πάρει την πρωτοβουλία να προτρέψει τους σαμποτέρ ώστε να ξεκινήσουν για τις βάσεις της γέφυρας. Ύστερα από απανωτά προειδοποιητικά σφυρίγματα, ακολουθεί η πρώτη μεγάλη έκρηξη που ακούστηκε μέχρι τη Λαμία. Λίγες στιγμές μετά, ακούγεται το τρένο που μετέφερε τις ιταλικές ενισχύσεις από Λιανοκλάδι. Η εφεδρείες του ΕΛΑΣ, μαζί με δυνάμεις του ΕΔΕΣ, αναλαμβάνουν με επιτυχία την απόκρουση των Ιταλών. Μετά από λίγο, ακολουθεί και η δεύτερη έκρηξη, που κάνει τη νύχτα μέρα και γκρεμίζει τη γέφυρα. Δυο κόκκινες φωτοβολίδες επισημοποιούν την επιτυχή έκβαση της ανατίναξης και τρεις πράσινες δίνουν το σήμα της σύμπτυξης και υποχώρησης.
Οι νικητές του Γοργοπόταμου συγκεντρώθηκαν στις 27 Νοεμβρίου στο Μαυρολιθάρι για τους χαιρετισμούς. Εκεί ο Mayers τους πρόσφερε, σύμφωνα με την αγγλική νοοτροπία, ένα σακουλάκι με 250 λίρες. Η απάντηση του Άρη ήταν η εξής:
"Ευχαριστούμε συνταγματάρχη για τα λόγια σας. Όσο για τις λίρες, δεν μας χρειάζονται. Γιατί δεν κάναμε παρά το δικό μας καθήκον. Και για τις ανάγκες μας μπορούμε να απευθυνόμαστε στο λαό μας με εμπιστοσύνη. Εκείνο που θέλουμε από σας είναι σφαίρες και όπλα. Και κανένα άρβυλο για να περπατάμε".Μετά από πιέσεις απ’ όλες τις πλευρές, ο Άρης τελικά δέχτηκε τα χρήματα λέγοντας:
"Ας είναι. Το παίρνω. Με μια συμφωνία όμως. Πως είναι δώρο.”
όπως το είπατε. Όχι φεύγοντας από εδώ να βγάλετε τα τεφτέρια σας και να το γράψετε σε κάποιο λογαριασμό μας και να μας το γυρεύετε αύριο με αποκλεισμούς και πιέσεις και ελέγχους της οικονομίας μας, όπως κάνατε με κάτι παλιότερα, που αν σας τα ‘χουμε ξοφλήσει έξι φορές ως τώρα, σας τα χρωστάμε ακέραια, πάντοτε με τον δικό σας λογαριασμό”. Αντίθετα, ο Ζέρβας δέχτηκε χίλιες λίρες με μεγάλη ευχαρίστηση.
Στις 27 Νοεμβρίου, ο ραδιοσταθμός του BBC από το Λονδίνο έκανε λόγο για την επιτυχία του “Στρατηγού Ναπολέοντος Ζέρβα”, που η αξία της ήταν ανυπολόγιστη και για τον λόγο αυτό του απονεμήθη παράσημου. Τα ονόματα του Άρη και του ΕΛΑΣ δεν ακούστηκαν καθόλου, λες και ο ΕΛΑΣ δεν είχε πάρει μέρος στην επιχείρηση της ανατίναξης… Ύστερα δημοσιεύτηκε στις βρετανικές εφημερίδες ολοσέλιδη η φωτογραφία του Ζέρβα και από κάτω η επικήρυξή του από τον Άξονα. Η μονόπλευρη αυτή επικήρυξη ήταν μια πρώτης τάξεως διαφήμιση για τον στρατηγό. Όταν ο Νικηφόρος μίλησε στον Άρη για την εκπομπή του βρετανικού σταθμού, εκείνος γελώντας του απάντησε: "Και σκοτίστηκες Νικηφόρε. Τι περιμένατε μωρέ, να σας στήσουν άγαλμα; Μα αυτό σημαίνει αγγλική πολιτική. Ακριβώς αυτό".Ενώ όταν του έδειξε τις εφημερίδες, εκείνος χαμογελώντας πάλι σχολίασε: “Ε… είδες ρεκλάμα;”. Το “ελληνικό”… κράτος, μετά τον πόλεμο, κυνήγησε τους αντάρτες (ΕΛΑΣ) που πήραν μέρος ενώ εναντίον ορισμένων προχώρησε με δικαστικές διώξεις για “φθορά κρατικής περιουσίας”…
Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου υπήρξε η πρώτη μεγάλης κλίμακας επιχείρηση σαμποτάζ κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία έδωσε την ηθική τόνωση στο αυξανόμενο κύμα της ελληνικής αντίστασης και είχε ως άμεση συνέπεια την ανακοπή του εφοδιασμού των δυνάμεων του Άξονα στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής για έξι ολόκληρες εβδομάδες, αλλά και την μαζικοποίηση του αντάρτικου κινήματος. Η πραγματική σημασία της επιχείρησης ξεδιπλώθηκε σε βάθος χρόνου, καθώς θεωρείται ως μια από τις πλέον σημαντικές στιγμές της Αντίστασης, που καθόρισαν την έκβαση του πολέμου.
.jpg)
Στα μέσα του Δεκέμβρη, στο χωριό Φτέρη, έγινε γενική συνέλευση των ανταρτών για να παρθούν αποφάσεις σε σημαντικά ζητήματα όπως την λιποταξία και την συνάντηση με τον αρχηγό του ΕΔΕΣ, Ναπολέων Ζέρβα. Ο ΕΔΕΣ, με την στήριξη των Άγγλων, μετά τον Γοργοπόταμο προσπάθησε να διεμβολίσει το δυναμικό του ΕΛΑΣ δημιουργώντας ερείσματα δωροδοκίας. Ο Θέμης Μαρίνος, μέλος της βρετανικής ομάδος αλεξιπτωτιστών είχε φροντίσει να προσεγγίσει αγωνιστές του ΕΛΑΣ με σκοπό να τους πείσει να αλλάξουν στρατόπεδο και να πάνε στον ΕΔΕΣ, με ανταλλάγματα. Ο Ζέρβας βέβαια, ήταν “διαχειρίσιμος”… Ο Άγγλος αξιωματικός Nigel Clive, που έπαιξε ρόλο και κατά την διάρκεια του πολέμου με την αγγλική αποστολή στην Ελλάδα, και ως σύνδεσμος του Παπανδρέου και του Άγγλου στρατηγού Ronald Scobie κατά τα Δεκεμβριανά, έγραφε στο βιβλίο του “Η ελληνική εμπειρία 1943- 1948”:
"Ο Ζέρβας είναι ένα δημιούργημα των Βρετανών. Πάντα υπήρξε ένας απόλυτα πιστός σύμμαχος και πάντα θα κάνει ακριβώς ό,τι του λέμε. Επομένως, δεν είναι μόνο δημιούργημα μας, αλλά συγχρόνως παραμένει ένα εργαλείο στα χέρια μας."
Το βράδυ της 17ης Δεκεμβρίου, δύναμη διακοσίων περίπου ανδρών του ΕΛΑΣ κατευθυνόμενη προς την Δυτική Στερεά κάνει στάση πρώτα στο Μεγάλο και τελικά στο Μικρό Χωριό. Στις 18 Δεκεμβρίου, τρεις ιταλικές φάλαγγες, περίπου 1500 στρατιώτες στο σύνολο, πλησιάζουν το χωριό έπειτα από αναφορά του προέδρου του Μεγάλου Χωριού. Επτά ομάδες του ΕΛΑΣ, τέσσερις υπό τον Νικηφόρο, μια υπό τον Λάμπρο και δυο με τον ανθυπολοχαγό Καρκάνη ακροβολίζονται γύρω από το γεφύρι, μπροστά από το χωριό και σε ένα χωράφι κοντά στην ρεματιά δημιουργώντας σχηματισμό πετάλου. Οι δυο ιταλικές φάλαγγες κατευθύνθηκαν προς το Μεγάλο Χωριό και η άλλη συνέχισε προς το Μικρό.
Ο Νικηφόρος αργότερα, στο βιβλίο του “Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης” θυμόταν:
"Οι Ιταλοί ανέβαιναν αργά, κατ’ άνδρα. Ένας κομψός αξιωματικός, ατσαλάκωτος, χλωμός, λιγάκι περασμένος στα χρόνια βάδιζε μπροστά μπροστά. "Ο λοχαγός τους", είπα. Προχωρούσε αργά σα νάχε κουραστεί, κάθε λίγο σταματούσε και κοιτούσε απάνω, κάρφωνε τα μάτια του ακριβώς στις θέσεις μας. Τιναζόμουν τότε τρομαγμένος ότι σίγουρα θα μας είδε. Έβλεπα με τα κιάλια κατακάθαρα το πρόσωπό του, την χλωμάδα του, τις αγωνίες του, τις γκριμάτσες του, τους δισταγμούς του, όλα. Και πάλι προχωρούσε. "Γενναίος αλλά κουτός", τον λυπήθηκα. Ούτε έναν ανιχνευτή μπροστά δεν είχε. "Φουκαρά μου - ούτε ψύλλος στον κόρφο σου σε λίγο" κουβέντιαζα μαζί του και τον είχα συμπαθήσει, έτσι ανήσυχη που ήταν η φίνα φυσιογνωμία του και τόσο δεινή η θέση του.
Έβαλα απόσταση στο κλισιοσκόπιο, σφίχτηκα ένα με το όπλο, είδα τον αξιωματικό στο στόχαστρο. Πάτησα μαλακά την σκανδάλη κι αντιβούιξε η ρεματιά. Είδα τον λοχαγό, βροντήχτηκε σαν άψυχο πράμα στον τόπο. Ξαναγέμισα κι έριχνα ενώ ο τόπος ρόχαζε από τις ομοβροντίες άγρια. Αυτοί που ανηφόριζαν στο μονοπάτι πέσανε όπου βρέθηκε ο καθένας, γέμισε ο δρόμος σωρούς κορμιά, άλλοι ζωντανοί κι άλλοι σκοτωμένοι. Κράτησε κάμποση ώρα αυτό το μακελειό. Ύστερα όμως τα δικά μας πυρά αραίωναν, οι σφαίρες μας σώνονταν. Οι Ιταλοί έριχναν πλέον με την ψυχή τους. Σε μια στιγμή ακούμε αντιβούιζε βαριά αντίκρυ στο Μεγάλο Χωριό η πρώτη βολή όλμου, και σε λίγο το βλήμα έσκαζε πίσω μας. Φτάνανε συνέχεια κι άλλα, απανωτά.”
Ύστερα από πέντε ώρες ανταλλαγής πυρών διατάχθηκε υποχώρηση. Η μάχη κόστισε στους Ιταλούς περίπου εβδομήντα νεκρούς, μεταξύ των οποίων και ο διοικητής του ιταλικού συντάγματος Καρπενησίου, αλλά και τη ζωή στον δεκαεξάχρονο Κλέαρχο και εκτελέσεις κατοίκων του Μεγάλου Χωριού. Ύστερα από την επιχείρηση, οι Μικροχωρίτες και τα υπόλοιπα χωριά έδειξαν εμπράκτως με υπηρεσίες και υλική στήριξη την πίστη τους στον αγώνα. Η κατάταξη εθελοντών στον ΕΛΑΣ αυξήθηκε και η ιταλική φρουρά εγκατέλειψε το Καρπενήσι.
Προς τα τέλη του Δεκέμβρη, το τμήμα του Άρη πέρασε στην Ήπειρο για να συναντήσει τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ και τον ίδιο τον Ζέρβα, με σκοπό την επίτευξη συμφωνίας για συνεργασία στη δράση εναντίον του κατακτητή. Η υποδοχή του Ζέρβα ήταν ανύπαρκτη. Ο αρχηγός του ΕΔΕΣ φρόντισε μάλιστα να δημιουργήσει έντονο κλίμα εναντίον του ΕΛΑΣ μέσα στα τμήματα του. Διαταγή με ημερομηνία την 29η του Δεκέμβρη του 1942, με την υπογραφή του Ζέρβα ανέφερε ότι:
1. Την 5ην ώραν σήμερον έλαβον αναφοράν ότι έφθασεν εις Μεγαλόχαρη αντάρτικαι ομάδες της Ρούμελης υπό τον Άρη, με κακούς σκοπούς εναντίον μας όσο και των Άγγλων.
2. Ως δικαιολογίαν έχουν ότι οι Άγγλοι τους υποσχέθησαν να τους ρίξουν υλικά και τους απάτησαν και ότι έρριξαν το έδωσαν σε μας.
3. Πιστεύω ότι πρόκειται περί απάτης και πλεκτάνης εις την οποίαν έπεσαν θύματα και έτσι κινήθησαν με αδελφοκτόνον πρόθεσιν.
4. Μέχρις ου εξακριβωθούν προθέσεις των και τακτοποιηθή η δημιουργηθείσα ανευ λόγου αντεθνική αυτή ενέργεια, διατάσσω:
α. Όλαι αι ομάδαι να κινηθώσι ταχέως πρός Βελεντζικόν πρός συνάντησιν μου λαμβάνωσαι μέτρα ασφαλείας καθ’ οδόν κατά πιθανής και απροόπτου συναντήσεως.
β. Θα παρακολουθήσωμεν όλοι προθέσεις ελθόντων και επ’ ουδενί λόγω θα τους κτυπήσωμεν, εκτός αν πρώτοι αρχίσουν αδελφοκτόνον πόλεμον…
Μετά από συνέλευση του ΕΛΑΣ, αποφασίστηκε να σταλεί επιστολή από τον Άρη προς τον Ζέρβα που, όπως αναφέρει ο Νικηφόρος, “στην αρχή της ο Άρης υπογράμμιζε την διαφορά ανάμεσα στον τρόπο που εμείς είχαμε δεχτεί και περιποιηθεί τα τμήματα του στα μέρη μας, και τον τρόπο που γινόμαστε τώρα δεκτοί στην περιοχή του ΕΔΕΣ, με τον Ζέρβα και τους δικούς του να μας αποφεύγουν συνεχώς και με σχέδιο. Τόνιζε ύστερα τον σκοπό για τον οποίο είχαμε έρθει, όπως τον είχαμε κανονίσει στην συνέλευση στο Γαρδίκι, και τις ευθύνες που είχε κάθε Έλληνας στο σοβαρό πρόβλημα της ενιαίας προσπάθειας κατά του κοινού εχθρού. Τέλος, έκανε γνωστό στον Ζέρβα πως στο Βελεντζικό θα μέναμε μόνο ως την άλλη μέρα το μεσημέρι, περιμένοντας τον, κι ότι αν δεν ερχόταν ούτε ως τότε, θα φεύγαμε και θα είμαστε ελεύθεροι να καταγγείλουμε στον λαό την τέλεια αρνητική στην πατριωτική μας προσπάθεια στάση του.” Τελικά ο Ζέρβας δέχτηκε, υπό όρους, την συνάντηση, καθώς σε αντίθετη περίπτωση θα θιγόταν η εικόνα του απέναντι στην τοπική κοινωνία, ιδίως επειδή ο κόσμος της περιοχής δεν έβλεπε στο πρόσωπο των ανταρτών του ΕΛΑΣ τα “τέρατα” που παρουσίαζε ο Ζέρβας.
Στην συνάντηση της Ροβέλιστας φάνηκαν ξεκάθαρα οι διαθέσεις των δύο αρχηγών. Ο Ζέρβας μοχθούσε - εκ μέρους της βρετανικής αποστολής - να περάσει τις θέσεις της αγγλικής πολιτικής με κάθε τρόπο, επιμένοντας μάλιστα να συμμετάσχει στην συζήτηση και ο Chris Woodhouse. Οι προτάσεις του Άρη ήταν το ΕΑΜ και ο ΕΔΕΣ να αποτελέσουν μία ενιαία οργάνωση και να δημιουργηθεί μια κεντρική διοίκηση, ένα Γενικό Στρατηγείο των Ανταρτών της Ελλάδος, με στρατιωτικό αρχηγό τον Ζέρβα, καπετάνιο τον Βελουχιώτη και πολιτικό καθοδηγητή κάποιο πρόσωπο κοινής εμπιστοσύνης. Όταν ο Ζέρβας πρότεινε για τρίτο μέλος τον Άγγλο ταγματάρχη, ο Άρης αρνήθηκε και του πρότεινε να αναλάβει ο ΕΔΕΣίτης αρχηγός και την πολιτική καθοδήγηση. Ο Ζέρβας βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Όπως αναφέρει ο Πάνος Λαγδάς στο βιβλίο του:
"Είναι χαρακτηριστικό ότι σε όλη την διάρκεια της συζήτησης ο Κρις, ο… παρατηρητής, όταν καταλάβαινε ότι ο Ζέρβας, στριμωγμένος από την λογική των επιχειρημάτων της αντιπροσωπείας του ΕΛΑΣ, και κυρίως του Άρη που ήταν επικεφαλής της, κινδύνευε να κάνει καμιά γκάφα που θα είχε σαν αποτέλεσμα να πλησιάσουν σε συμφωνία, επενέβαινε και απαντούσε αυτός αντί του στρατηγού. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι ποτέ - ούτε μια φορά - ο Άρης δεν απάντησε στον Κρις. Οι ερωτήσεις του απευθύνονταν μόνο στον Ζέρβα.”
Στα μισά της συζήτησης, ο Ζέρβας έφυγε και άφησε τον υπαρχηγό του Κομνηνό Πυρομάγλου να συνεχίσει την συζήτηση, ο οποίος γράφει σχετικά στο βιβλίο του “Δούρειος Ίππος”:
"Ο στρατηγός Ζέρβας, μ’ όλο που είχε πλήρη πεποίθησι, ότι ήταν ικανός να αναλάβει την γενική ηγεσία του αντάρτικου αγώνος και να τον φέρει σε αίσιο πέρας, ωστόσο απέκρουσε την πρότασι που του εγένετο, παρά το γεγονός ότι λίγους μήνες πριν και σε συνεργασία με το ΕΑΜ Ηπείρου είχε δεχθή την ηγεσία του αντάρτικου αγώνος. Μας είναι δύσκολο να αξηγήσωμε τους λόγους. Η γνώμη μου είναι ότι ο στρατηγός Ζέρβας, μεταξύ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, από τη μια και της αγγλικής εύνοιας και υποστηρίξεως, που εξεφράζετο εκείνη την στιγμή δια του συν/χου Κρις, από την άλλη, επροτίμησε το δεύτερο, ως πιο θετική εξασφάλιση.
Από την άλλη πλευρά ο στρατηγός Ζέρβας δεν εστερείτο σχεδίων ούτε και φιλοδοξιών. Η προτίμησις την οποία έδειχνε προς αυτόν, μέχρις ενός σημείου, η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή, η ευμενής απήχησις που είχε μεταξύ των ορεινών πληθυσμών, η εντύπωσις ότι τυγχάνει της προτιμήσεως της βρετανικής κυβερνήσεως και του συμμαχικού στρατηγείου, την υπέθαλπε καταλλήλως και ο ίδιος, η πανελλήνιος προβολή του μετά τον Γοργοπόταμο, όλα αυτά τον ήγαγαν στο να πιστεύση ότι είναι ο ενδεδειγμένος αρχηγός του εθνικού αγώνος κατά την κατοχή και ο αδιαφιλονίκητος πολιτικός ηγέτης μετά την απελευθέρωσι. Η πεποίθησις αυτή είχεν ως αποτέλεσμα την παραμέλησι, πολλές φορές και την αδιαφορία, εις ό,τι αφορούσε την ιδεολογική στελέχωσι της οργανώσεως του ΕΔΕΣ, στα Αθήνας και στο βουνό. Στα μάτια του, το ΕΑΜ απέκτα σπουδαιοτέρα σημασίαν ως μελλοντικός πολιτικός αντίπαλος παρά ως εθνικός παράγων, με τον οποίον επιβάλλεται, εκ των πραγμάτων κάποια συνεργασία για την αποτελεσματικώτερη διεξαγωγή του αγώνος.
”Αλλά και ο ίδιος ο Ζέρβας έγραφε στο ημερολόγιο του:
"…τελικώς θα επιβληθώ, αν μη πολιτικώς, τουλάχιστον στρατιωτικώς… Έχω σήμερα το σύνολον των εις Ελλάδα ευρισκομένων Άγγλων, οι οποίοι διαπνέονται από πλήρη προς εμένα εμπιστοσύνην και ειλικρινή θαυμασμόν… κατόρθωσα να φτάσω στην αρχή της πλήρους επιτυχίας μου." - 30 Νοεμβρίου 1942
"Αργά το βράδυ είχα πολύωρον συνομιλίαν με τον Μαντζούκη… Συζητήσαμε κατόπιν περί ΕΑΜ. Ετόνισα την ανάγκη να ξεριζωθεί κάθε ΕΑΜική επιρροή από την περιοχή μας. Ο Μαντζούκης συμφώνησε απολύτως και υπεσχέθη να καταβάλει κάθε προσπάθεια." - 10 Δεκεμβρίου 1942
"Χθές και σήμερα έλαβα τρία σημειώματα από τον ταγματάρχη Μαντζούκην… μέχρις ώρας δέκα ενόπλους κατόρθωσε να συγκεντρώση. Μου γράφει: Υποβάλλω την γνώμην να έλθω αυτού, να μου δώσετε τμήμα και να κινηθώ μέχρι Βουλγαρελίου διαλύων, αφοπλίζων κάθε εαμίτην και, εν περιπτώσει συναντήσεως μου μετά οργανωμένων συγκροτημάτων, να τους κτυπήσω να τελειώσει αυτή η υπόθεσις…" - 15 Δεκεμβρίου 1942
"Αν οι βασικοί συνεργάται μου είχαν φανεί αντάξιοι των περιστάσεων, σήμερα θα είχα ολοκληρώσει την προσπάθεια μου και δεν θα βρισκόμουν στην ανάγκη να δέχομαι επιταγάς, παρ’ οιουδήποτε, πολύ δε ολιγώτερον να συζητώ και να διαπραγματεύομαι με τους κομμουνιστάς… Οι Άγγλοι ελπίζω να αντελήφθηκαν την ικανότητα μου, ίσως και τις ειλικρινείς μου προθέσεις δια το μέλλον…" - 31 Δεκεμβρίου 1942
Όπως σημειώνει ο Πυρομάγλου, "η παρουσία Βρετανών στην Ελλάδα και η συμπαράστασις αυτών για την εθνική μας απελευθέρωσι, δεν μπορούσε παρά να έχη, αν όχι άμεση, τουλάχιστον έμμεση, πολιτική επίδρασι υπέρ των βρετανικών βλέψεων και σκοπών στην Ελλάδα…" Αναφερόμενος στην αποτυχημένη συνεργασία των αντάρτικων οργανώσεων θυμάται ότι "Ο ΕΛΑΣ έφερε πολλάκις εις δύσκολον θέσιν τον κατακτητήν. Όταν δε ο τελευταίος τούτος ευρέθη προ των ηνωμένων δυνάμεων και των τριών μαχωμένων οργανώσεων, ησθάνθη πραγματικά ότι εις την Ελλάδα υπάρχει ένα πραγματικό εσωτερικόν πολεμικό μέτωπον από το οποίον θα είχε να υποστεί πλήγματα καίρια, τα οποία θα τον έφεραν εις αμηχανίαν. Δυστυχώς, το εσωτερικόν αυτό μέτωπον της αγωνιζομένης Ελλάδας διεσπάσθη πολύ ενωρίς. Και δια την διάσπασιν του αυτήν εκείνοι οι οποίοι ευθύνονται ολιγώτερον είναι αι τρεις μαχόμεναι οργανώσεις." Οι τρεις μαχόμενες οργανώσεις ήταν: ο ΕΛΑΣ, ο ΕΔΕΣ και η ΕΚΚΑ και ο διασπαστής οι Άγγλοι, με την συνεργασία πρόθυμων αξιωματικών…
Τον Φεβρουάριο του 1943 ο Άρης, καλεσμένος από την Κεντρική Επιτροπή του κόμματος, κατέβηκε στην Αθήνα ντυμένος παπάς. Εκεί συναντήθηκε με το Πολιτικό Γραφείο και παρέθεσε την μέχρι τότε πορεία του αντάρτικου, καθώς και την εκτίμησή του για τις εξελίξεις. Ο Ανδρέα Τζήμας θυμάται τις επισημάνσεις του Άρη που "ολοκάθαρα έβλεπε πως, υπερασπίζοντας τις κατακτήσεις μας, θα έρθουμε αναπόφευκτα σε σύγκρουση με τους Άγγλους, ότι για την σύγκρουση αυτή πρέπει από τώρα να προετοιμαστούμε όχι μόνο ιδεολογικά, μα και πρακτικά." Τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου εντυπωσιάστηκαν τόσο από τις αφηγήσεις του Άρη για τον ΕΛΑΣ, όσο και από την προσωπικότητα του, όμως παράλληλα έδειξαν την δυσφορία τους. Η ηθική της νομενκλατούρας κυριαρχούσε… Στην συνέλευση αποφασίστηκε η δημιουργία του Αρχηγείου Στερεάς Ελλάδας και εγκρίθηκαν οι προτάσεις του Άρη, οι οποίες συμπυκνώνονταν στην απελευθέρωση όλο και μεγαλύτερων τμημάτων της χώρας, τη δημιουργία ελεύθερων περιοχών με λαϊκά - εθνικά συμβούλια, την ενίσχυση του ΕΛΑΣ ως εγγυητή της λαϊκής πρωτοβουλίας και τη μετάβαση αξιωματικών και πολιτικών στελεχών στις ελεύθερες περιοχές για διαδραστικούς και οργανωτικούς λόγους. Πριν φύγει για το βουνό, προς τα μέσα Μαρτίου, φρόντισε να προειδοποιήσει τον Γραμματέα του κόμματος Γιώργο Σιάντο για τον ύπουλο ρόλο των Άγγλων και την παρέμβασή τους στις σχέσεις μεταξύ των αντάρτικων ομάδων, δηλώνοντας και την αντίθεσή του στην αποστολή εκπροσώπων στη Μέση Ανατολή. "Τον λύκο τον βλέπουμε κι εμείς ψάχνουμε τον ντορό του. Τι δουλειά έχουμε εμείς στο Κάιρο; Θα μας τυλίξουν σε μια κόλλα χαρτί με την πείρα αιώνων που ‘χουν οι Άγγλοι σ’ αυτά."
Τον Μάρτιο, στην Κολοκυθιά, προσχώρησε στις τάξεις του ΕΛΑΣ οικειοθελώς, έπειτα από αιχμαλωσία, ο συνταγματάρχης Στέφανος Σαράφης. Ο Σαράφης, παλιός Βενιζελικός στρατιωτικός, βγήκε στο βουνό παρακινούμενος από τον ταγματάρχη Γεώργιο Κωστόπουλο. Δημοκράτης και πατριώτης, προέβη στην δημιουργία αντάρτικου που θα στεκόταν ως αντίβαρο σε διάφορες ομάδες βασιλοφρόνων και φιλομοναρχικών. Η εμπειρία του από τις επαφές με τους Άγγλους, τον Ζέρβα και άλλες αντάρτικες ομάδες τον οδήγησε να ενταχθεί στον ΕΛΑΣ ύστερα από κατασταλαγμένη απόφαση.
Στο βιβλίο του “Ο ΕΛΑΣ”, αναφέρει το κλίμα που δημιουργήθηκε όταν τον προσέγγισε ο συνταγματάρχης Mayers:
"Στον κ. Έντυ απάντησα πως, κατά τους τρεις μήνες που βρισκόμουν στο βουνό, από ότι είδα, πείσθηκα πως για να εξυπηρετηθεί καλύτερα και γρηγορότερα ο συμμαχικός αγώνας, να εξασφαλιθεί στον ελληνικό λαό ομόνοια και ομαλή είσοδος στην απελευθέρωση και τον πολιτικό βίο, να αποφευχθεί κάθε σύγκρουση και αργότερα ο εμφύλιος πόλεμος, η καλύτερη λύση ήταν να υπάρξει μια οργάνωση, ένας αντάρτικος στρατός και όχι διαφορετικοί καπεταναίοι. Σαν τέτοια οργάνωση, που θα αποτελούσε την βάση, πρότεινα το ΕΑΜ που είναι πανελλαδικό και καλά οργανωμένο. Δεν του άρεσε καθόλου η απόφαση μου. Κατηγόρησε το ΕΑΜ σαν κομμουνιστικό και προσπάθησε να με πείσει να κάνω δικό μου καπετανάτο στην Θεσσαλία, προσφερόμενος να με κάνει ισχυρότερο από όλους με με χρήματα, πυροβόλα, όλμους, πολυβόλα, όπλα και γενικά με κάθε τρόπο. Αρνήθηκα να δεχθώ γιατί είχα καταλήξει στην πεποίθηση ότι η συγκρότηση χωριστών καπετανάτων όχι μόνο δεν εξυπηρετούσε την Ελλάδα και τον ελληνικό λαό, αλλά προετοίμαζε τον εμφύλιο πόλεμο.
Κατεβαίνοντας από την Ρούμελη στην Αθήνα, σ’ όλη την διαδρομή μου έκανε εξαιρετική εντύπωση η οργάνωση του ταξιδιού, η πειθαρχία, η προθυμία, η αφοσίωση, ο ενθουσιασμός και η εθελοντική προσφορά του λαού. Η φροντίδα και η περιποίηση του ήταν ανώτερη από κάθε προσδοκία. Όλα αυτά μέσα σε μια περιοχή, που δεν ήταν ελεύθερη όπως η άλλη της Ρούμελης - Θεσσαλίας, όπου δεν υπήρχαν μόνιμοι αντάρτες, όπου ο κίνδυνος από την μανία των κατακτητών ήταν άμεσος. Έκανα σύγκριση του τρόπου, με τον οποίον εργάζονταν οι οργανώσεις Ζέρβα και Κωστόπουλου, έβρισκα την τεράστια υπεροχή του ΕΑΜ από κάθε άποψη και ενισχυόμουνα ακόμη περισσότερο στην απόφαση μου.”
Σχετικά με τον χαρακτηρισμό του ΕΑΜ ως κομμουνιστικού, ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ, και κάθε άλλο παρά κομμουνιστής, Κομνηνός Πυρομάγλου, αναφέρει ότι "στις τάξεις του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ δεν ήταν δυνατόν να υπάρχουν περισσότεροι του 10% κομμουνιστές, από τους οποίους ελάχιστο ποσοστό ήταν των άκρων". Ο ίδιος, στο βιβλίο του “Η Εθνική Αντίστασις” σημειώνει ότι "εις ότι αφορά την εθνικήν δράσιν του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είμεθα υποχρεωμένοι να αναγνωρίσωμεν ότι πράγματι υπήρξε σαφώς αντιαξονική, υπό την ευρύτατη αυτής έννοιαν και ως εκ τούτου Ελληνική. Εκείνος ο οποίος, Έλλην ή ξένος, θα διαμφισβητήση την εθνικήν δράσιν του ΕΑΜ - ΕΛΑ, προσάπτει μομφήν εις ολόκληρον τον Ελληνικόν λαόν και συκοφαντεί τον πατριωτισμόν του και τάς θυσίας του. Ουδεμία άλλη οργάνωσις έδωκεν εν αναλογία, τόσα θύματα δια την εθνικήν αντίστασιν, όσα έδωκε το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ." Όσο για την δήθεν συνεργασία του ΕΑΜ με τον Βούλγαρο κατακτητή, ο Σαράφης τονίζει ότι "ουδεμία υπήρχε επαφή με τους Βούλγαρους, καθ’ όλη την διάρκεια του αγώνα. Τουναντίον, όλες οι οδηγίες και οι ενέργειες ήταν να τους χτυπάν αλύπητα, όπως και πραγματικά έκαναν."
Στις 29 Ιουλίου του 1943, έγινε στο Περτούλι συνεδρίαση του Κοινού Γενικού Στρατηγείου Ανταρτών, όπου πήραν μέρος αντιπροσωπείες του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και της αγγλικής αποστολής. Συζητήθηκε η από κοινού δράση εναντίον του κατακτητή και τέθηκαν οι καταστατικές γραμμές σε σχέση με τις περιοχές και τις οργανώσεις.
Ο Στέφανος Σαράφης θυμάται σχετικά με την επίσκεψη του Άρη στην Ήπειρο τον Αύγουστο, όταν ο πρωτοκαπετάνιος επισκέφθηκε την περιοχή με σκοπό τις από κοινού περιοδείες στα χωριά ότι "παρά το ταξίδι του Άρη και Ζέρβα στην Ήπειρο δε λύθηκαν όλα τα ζητήματα, υπήρχε επιφανειακή φιλία, αλλά συνεχώς δημιουργούνταν προστριβές που οφείλονταν κυρίως στην προσπάθεια του ΕΔΕΣ να κυριαρχήσει στην Ήπειρο και να δημιουργήσει σοβαρές βάσεις στη Ρούμελη, στη Θεσσαλία και στην Μακεδονία. Ο Ζέρβας ήθελε να προσελκύει οπαδούς. Κατέτασσε δήθεν μόνιμους αντάρτες, αλλά τους άφηνε να μένουν στα χωριά τους, τους πλήρωνε όμως μισθό και τους έδινε τρόφιμα και ιματισμό όπως και στους μόνιμους αντάρτες. Στους αξιωματικούς και αντάρτες πλήρωνε μισθό παρά το συμφωνητικό. Τα χρήματα τα έβρισκε από τους Άγγλους γιατί έπαιρνε πολύ περισσότερα από όσα έπρεπε να παίρνει σύμφωνα με την δύναμη του. Οι αξιωματικοί του ΕΔΕΣ που στάλθηκαν να δημιουργήσουν τις καινούργιες ομάδες στην Ρούμελη και την Θεσσαλία αντί να αναπτύξουν ελεύθερα το πρόγραμμα τους και να μην καταφέρονται κατά των άλλων οργανώσεων σύμφωνα με το συμφωνητικό, νόμισαν πως η συμφωνία και το κοινό γενικό στρατηγείο έγιναν για να διαιρέσουν τους αντάρτες και όχι για να τους ενώσουν και άρχισαν μια συκοφαντική εκστρατεία εναντίον του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ χαρακτηρίζοντας το σαν κομμουνιστικό, αναρχικό, αντεθνικό. Σύσταιναν στον πληθυσμό να μην δίνει συνεισφορές, να μην βοηθάει την Εθνική Αλληλεγγύη, να μην δίνει τα ζώα του για μεταφορές, να χορηγούν στους Ιταλούς και Γερμανούς τρόφιμα και άλλα είδη για να αποφύγουν αντίποινα και εν γένει μεταχειρίζονταν κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ σχεδόν τα ίδια συνθήματα των Γερμανών. Ο ΕΛΑΣ αντίθετα τηρούσε με απόλυτη ειλικρίνεια το συμφωνητικό που υπόγραψε, έδωσε διαταγές για την πιστή εφαρμογή του και έπαιρνε μέτρα κατά των στελεχών του που τυχόν δεν συμμορφώνονταν απόλυτα, προσπαθούσε ν’ αναπτυχθούν φιλικές σχέσεις.”
 |
| Στην Ήπειρο μαζί με τον Σαράφη |
Μετά την επιστροφή της αντιπροσωπείας των αντιστασιακών από τον Λίβανο, όπου υπογράφτηκε η ομώνυμη συμφωνία που στην ουσία άνοιγε τις πόρτες στην ιμπεριαλιστική πολιτική των Άγγλων, ο υπαρχηγός του ΕΔΕΣ, καθηγητής Κομνηνός Πυρομάγλου, επεδίωξε μια συνάντηση με τον αρχηγό του ΕΛΑΣ, Άρη Βελουχιώτη, τον οποίο χαρακτήριζε “Έλλην ως το κόκκαλο”. Στο βιβλίο του “Δούρειος Ίππος”, παραθέτει την συνομιλία που ακολούθησε, η οποία επικεντρώθηκε στον εμφύλιο που προσπαθούσαν να φέρουν οι Άγγλοι και η εξόριστη κυβέρνηση. Η συζήτηση, όπως αναφέρει, ξεκίνησε μέσα σε κλίμα αμηχανίας, λόγω της συναισθηματικής φόρτισης, με νύξεις, θολές ερωτήσεις και βαθύ προβληματισμό:
"Και ο Άρης και εγώ, αποφεύγαμε να κυττάξουμε ο ένας τον άλλο. Ο καθένας έβλεπε μπροστά του. Ο Άρης μάζευε τα λιανόκλαδα που ήσαν γύρω και, νευρικά, τα έσπαζεν όλα μαζί. Εγώ με το ραβδί μου διέγραφα κύκλους γύρω από τα πόδια μου. Βαθειά σιωπή, σαν ο καθένας μας να είχε απομονωθή με τις σκέψεις του. Ξαφνικά, ο Βελουχιώτης, σήκωσεν απότομα το κεφάλι του, γύρισε προς εμένα, με άρπαξεν από τις πλάτες για να με στρέψη προς αυτόν και με σουφρωμένο μέτωπο και γενειάδα τρεμάμενη εκραύγασε:
- Έλα μίλα. Τι στο διάβολο θέλεις να μου πης; Έλα μίλα και σταμάτησε να ανακατώνης τα χώματα σαν μικρό παιδί. Μίλα! Ξέρω τι θέλεις να μου πης, έλα, λέγε…
- Τι λες Άρη θα πετσοκοφτούμε μεταξύ μας; θα πέσουμε στην παγίδα που μας στήνουν το Κάιρο και οι Εγγλέζοι;
- Δεν ξέρω, δεν πρέπει. Θα ήταν καθαρή τρέλα.
- Ναι, αλλά τι θα κάμετε σείς, το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ; Είσθε οι πιο δυνατοί. Από σας εξαρτάται να μην βγάλουμε τα μάτια μας μόνοι μας. Τι θα κάνετε τώρα;
- Αλήθεια, Κομνηνέ, δεν ξέρω τι θα γίνει. Δεν εξαρτάται μόνον από μένα.
- Τότε από ποιόν εξαρτάται, αν δεν εξαρτάται από σένα; Με κύτταξε κατάματα, με μάτια θολά - θάλεγε κανείς πως τα μάτια του Βελουχιώτη ήταν έτοιμα να κλάψουν - και σιγά και αποφασιστικά μου είπε:
- Άκου, συναγωνιστή Κομνηνέ. Μην μου κάνεις ερωτήσεις παραπειστικές και μπερδεμένες. Αγαπώ αυτόν τον τόπο περισσότερο από την ζωή μου. Έχεις την εντύπωση ότι δεν καταλαβαίνω πως η κατάσταση, όπως ήρθαν τα πράγματα, είναι πολύ κρίσιμη; Μη μου το κοπανάς διαρκώς. Με αναστατώνει και με αρρωσταίνει.
- Και τότε;
- Άκουσε, άκουσε, μην βιάζεσαι. Είδα τον Ζέρβα, μείναμε μαζί μια εβδομάδα. Δεν πήγα στα Τζουμέρκα για να δω τον Ζέρβα, ούτε για το Μέτσοβο, ούτε για τους Φιλιάτες, ούτε και για τις μικρο-ανόητες παρεξηγήσεις. Δεν ζούμε στον καιρό της φεουδαρχίας για να θέλουμε να μοιράσουμε την Ελλάδα μεταξύ μας. Πήγα να δω τι έχει ο άνθρωπος μέσα του. Και θα πρέπει να σου πω σταράτα, πως δεν μου άρεσε καθόλου η στάση του γενικά. Απέφυγε συστηματικά να συζητήσει μαζί μου το ζήτημα του βασιλιά και για το μεταπολεμικό καθεστώς στην Ελλάδα. Βέβαια - μην κουνάς το κεφάλι σου, περίμενε - δεν περιμένω από τον Ζέρβα να είναι και να σκέφτεται σαν κομουνιστής, καθόλου. Αλλά περίμενα να είναι, στην πραγματικότητα, ένας ειλικρινής δημοκράτης, κι ας είναι και αντικομουνιστής… Δεν βλέπεις, εσύ τουλάχιστον, το παιχνίδι που παίζει ή μου κάνεις, κι εσύ ακόμα, στην δύσκολη αυτή στιγμή, τον κουτό; Δεν σου πάει.”
Ο Πυρομάγλου αρνείται ότι το βλέπει και δηλώνει ότι το κύριο μέλημά του είναι οι ΕΔΕΣίτες αντάρτες. Ο Άρης καταλήγει:
“- Ε, λοιπόν, θα σου πω. Μπορώ, οπωσδήποτε, να σου υποσχεθώ ένα πράγμα. Κάθε παρεξήγηση, κάθε καχυποψία, μπορεί να διαλυθεί αναμεταξύ μας, υπό έναν όρο.
- Ποιος είναι αυτός;
- Υπό τον όρο ότι ο Ζέρβας θα δηλώσει δημόσια από το μπαλκόνι του πιο μικρού χωριού ότι είναι εναντίον της επιστροφής του βασιλιά χωρίς δημοψήφισμα. Αυτό είναι όλο. Αν το κάνει αυτό δεν μας χωρίζει τίποτε.
- Πολύ καλά. Αυτό μπορώ να σου το υποσχεθώ εκατό τοις εκατό. Σε μια εβδομάδα θα έχεις νέα μου, και σου υπόσχομαι ότι τα νέα μου θα είναι ευχάριστα. Που θέλεις να σε συναντήσουμε;
- Στα Τζουμέρκα, και θα ‘ρθω πάλι μόνος.
”Ο αρχηγός του ΕΔΕΣ, βεβαίως, είχε περάσει οριστικά στο στρατόπεδο της μοναρχίας και των Άγγλων, εν αγνοία του υπαρχηγού του. Το γεγονός αυτό το κράτησε μυστικό, γιατί, αφ’ενός, έτσι θα δημιουργούσε διαρροές στην ομάδα των ανταρτών του ΕΔΕΣ, μια από τις βασικές καταστατικές αρχές του οποίου ήταν η “μη επάνοδος του βασιλέως χωρίς δημοψήφισμα” και, αφ’ετέρου, θα παρότρυνε ένα μέρος του πληθυσμού να στραφεί προς το ΕΑΜ, κινούμενο με βάση την κοινή γνώμη, η οποία ήταν, σε ποσοστό ενενήντα τοις εκατό περίπου, εναντίον του βασιλιά. Έτσι, ο Ζέρβας έβαλε κι αυτός το χεράκι του για την επίτευξη των αγγλικών σχεδίων, που ζητούσαν να οδηγηθεί ο ελληνικός λαός σε εμφύλια σφαγή.
Ο Πυρομάγλου συνεχίζει:"Ο στρατηγός Ζέρβας είχε, προσωπικώς, προσχωρήσει πρός τη γραμμή που είχε χαράξει η "φωνή του Foreign Office" όπως την εχαρακτήρισεν ο Βρετανός πρεσβευτής, Sir Reginald Leeper. Η πλήρης προσχώρησις πρός τις θέσεις του Churchill και του Eden πάνω στο ζήτημα του βασιλέως Γεωργίου εσήμαινε για τον στρατηγό Ζέρβα "εγγραφήν υποθήκης" για την εξασφάλιση των μεταπολεμικών του σχεδίων. Η ενδεικνυόμενη τακτική για την προώθησι της πολιτικής αυτής γραμμής, θα μπορούσε να διαγραφή ως εξής: α) Προβολή της ανάγκης της ενότητος του αγώνος αντιστάσεως εις τρόπον, ώστε οι ευθύνες της τυχόν διασπάσεως του εθνικού αγώνος να μετατοπισθούν προς το ΕΑΜ και να βαρύνουν το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. β) Έξαρσις του πολιτικού αγώνος και βαθμιαία υποστολή του πολιτικού προγράμματος του ΕΔΕΣ, εις τρόπον ώστε να διατηρηθή η εσωτερική ενότης και συνοχή του αντάρτικου στρατού και της οργανώσεως του ΕΔΕΣ. γ) Διατήρησις, πάντως μέχρι της απελευθερώσεως, του προγράμματος του ΕΔΕΣ, έναντι του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, για την εξουδετέρωσι κάθε ιδεολογικής πολεμικής εναντίον του Ζέρβα. Έναντι του Λονδίνου και του Καΐρου για την έξαρσι της σημασίας του πολιτικού αγώνος που είχεν αναλάβει από του Απριλίου υπέρ του βασιλέως Γεωργίου και της επικρατήσεως της αγγλικής πολιτικής στην Ελλάδα. δ) Προβολή, τέλος, του "κομμουνιστικού κινδύνου" τον οποίον διέτρεχεν η Ελλάς, κινδύνου εθνικού και καθεστωτικού. Ο "κομμουνιστικός κίνδυνος" έπρεπε να είναι το εθνικό και πολιτικό σύνθημα που θα επέφερε την διαφοροποίησι μεταξύ των ελληνικών πληθυσμών και θα προωθούσε προσωπικά και παραταξειακά θέματα."
Σχετικά με την στροφή του ΕΔΕΣ, μέσω του Ζέρβα, σε εμφυλιοπολεμικές αντιλήψεις πριν την απελευθέρωση, ο Άγγλος αξιωματικός Clive αναφέρει ότι “για τον Ζέρβα, η υπ’ αριθμόν ένα προτεραιότητά του ήταν το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ”. Ο Ναπολέων Ζέρβας μετά τον πόλεμο εξελέγη βουλευτής Ιωαννίνων, Υπουργός Δημοσίας Τάξεως και Υπουργός Δημοσίων Έργων.
Ο ιδεολογικός αντίπαλος του Ζέρβα ήταν κατά κοινή ομολογία (συμμάχων και εχθρών) ένας άνδρας με τρομακτικές στρατηγικές ικανότητες. Η στρατηγική ευφυΐα του Άρη ήταν ένα από τα δυνατά του χαρακτηριστικά, ενώ οι ικανότητές του φάνηκαν πολλές φορές στα πεδία των μαχών. Οι ελιγμοί, οι στιγμιαίες αποφάσεις σε κρίσιμες στιγμές, η ψύχραιμη οπτική των καταστάσεων και τα σχέδια τακτικής δείχνουν έναν χαρακτήρα με ηγετικά χαρακτηριστικά, πριν ακόμη ο Θανάσης Κλάρας γίνει ο Άρης Βελουχιώτης. Ίσως ο Άρης δεν διάλεξε τυχαία για ψευδώνυμο το όνομα του αρχαίου θεού του πολέμου, καθώς κατά την διάρκεια των μαχών βρισκόταν στο στοιχείο του. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι από δεκατέσσερις αντάρτες στο ξεκίνημα και με την συμβολή του αρχηγού του, κατάφερε ο ΕΛΑΣ να φτάσει σε επίπεδο τακτικού στρατού. Ο Σαράφης αναφέρει στα απομνημονεύματά του ότι η επίσημη δύναμη του ΕΛΑΣ πριν την απελευθέρωση ήταν: 700 μόνιμοι αξιωματικοί του στρατού, περίπου 1.600 έφεδροι αξιωματικοί, 1.270 έφεδροι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ, 600 αξιωματικοί υπηρεσιών της ΠΕΕΑ, 1.070 καπεταναίοι και 43.700 οπλίτες, συνολικά περίπου 48.940 μάχιμοι, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται ο ΕΛΑΣ Αθήνας, Σάμου και Μυτιλήνης. Υπολογίζεται ότι ο αριθμός των ΕΛΑΣιτών ανερχόταν περίπου στις 70.000˙ ένας λαϊκός στρατός, χωρίς ιδεολογικό χρώμα.
Ο Πέτρος Ρούσος στο βιβλίο “Η μεγάλη πενταετία” γράφει για τα κατορθώματα του ΕΛΑΣ σε σχέση με τις αριθμητικές δυνάμεις του:
”Στο σημείο της ένοπλης επίδοσης, ο ΕΛΑΣ έγραψε σελίδες δόξας που θα τις διαβάζουν με περηφάνια τα παιδιά του λαού. Καθήλωσε με την δράση του κατά καιρούς στην χώρα από 8 έως 12 μεραρχίες των κατακτητών. Στηριγμένος σε ένα παλλαϊκό κίνημα, και παρά τους αντιπερισπασμούς από άλλες ένοπλες οργανώσεις, κατόρθωσε να παρενοχλεί ένα εχθρικό στρατό περίπου 250.000 - 300.000 ανδρών. εκτός από τις 45.000 περίπου ταγματασφαλίτες και άλλα ένοπλα όργανα του κατακτητή.”
Ένα ιδιαίτερο και κομβικής σημασίας σημείο, που δείχνει την αντίθετη ιδεολογική κατεύθυνση του Βελουχιώτη σε σχέση με τον Ζέρβα, είναι ο αγώνας του πρώτου, και κατά την διάρκεια του αντάρτικου - ειδικά τότε - να θέσει τις βάσεις και να δημιουργήσει τα ερείσματα για την λαϊκή εξουσία. Ο Άρης σε κάθε χωριό προέτρεπε τους κατοίκους να μάθουν να λύνουν τα τοπικά τους θέματα από κοινού. Μάλιστα, δεν ήταν λίγες οι φορές που παρενέβη σε περιπτώσεις αντιδικίας μεταξύ χωρικών. Στο παρελθόν, σε πολλά τέτοια περιστατικά, αυτός που έβγαινε κερδισμένος ήταν ο μεσάζοντας. Ο καπετάνιος προσπάθησε να δημιουργήσει – και σε σημαντικό βαθμό το πέτυχε - υγιείς δομές στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης, διδάσκοντας τους κατοίκους των χωριών να ενδιαφέρονται αυτοβούλως για τα κοινά και εγκαθιδρύοντας τις βάσεις για την πολιτική πρωτοβουλία. Με λίγα λόγια, ο στόχος του ΕΛΑΣ ήταν διπλός: η εθνική απελευθέρωση και η δημιουργία μιας κοινωνίας Πολιτών. Πολίτης - οπλίτης… Χαρακτηριστική είναι η σύσκεψη όλων των τοπικών λαϊκών συμβουλίων που έγινε στην Παλαιοβράχα Φθιώτιδας στις 10 Δεκεμβρίου του 1942, η οποία θέσπισε ένα κείμενο οκτώ άρθρων που πήρε το όνομα “Ποσειδών”. Συνοπτικά, το κείμενο θεσμοθετούσε την λαϊκή εξουσία με όρους ανακλητότητας, τα λαϊκά δικαστήρια με όρους διαφάνειας, τις θεματικές λαϊκές επιτροπές και τα τομεακά και κοινοτικά συμβούλια λαϊκής αυτοδιοίκησης με την συμμετοχή και την συνεργασία όλων των χωριών. Όλα τα αξιώματα αποτελούσαν λειτουργήματα και επιτελούνταν άμισθα. Όπως επισήμανε και ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ:
"Για πρώτη το θαύμα ν’ αφήνει κάποιος έξω τα πράγματα του, χωρίς να του τα πειράζει κανείς. Το χωριό γνώρισε την λαϊκή εξουσία, η οποία βγήκε να χτυπήσει την εσχάτη προδοσία, το έγκλημα, την ζωοκλοπή."
Ακόμα και ο Woodhouse, εκείνος ο φανατικός πολέμιος της ελληνικής αντίστασης, του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, της εθνικής αυτοδιάθεσης της Ελλάδας και εκπρόσωπος των αγγλικών αποικιακών συμφερόντων, έγραφε στο βιβλίο του “Το μήλο της έριδος” για τα επιτεύγματά του στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας:
"Η ορεινή Ελλάδα ήταν ήδη ένας διαφορετικός κόσμος. Οι αντάρτες απλώθηκαν σε κάθε ορεινό χωριό και σε πολλά του κάμπου. Αφού εξασφάλισε τον έλεγχο όλης της χώρας, εκτός από τις κύριες συγκοινωνίες που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί, το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ έδωσε πράγματα που πριν, ποτέ δεν ήταν γνωστά. Η επικοινωνία στα βουνά με ασύρματο, ταχυδρομείο και τηλέφωνο, δεν υπήρξε ποτέ τόσο καλή, πριν ή μετά την περίοδο αυτή. Ακόμη και αυτοκινητόδρομοι επισκευάσθηκαν από το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Οι επικοινωνίες τους, συμπεριλαμβανομένου και του ασυρμάτου, επεκτάθηκαν μέχρι την Κρήτη και την Σάμο, όπου οι αντάρτες είχαν ήδη αρχίσει την δράση τους. Τα πλεονεκτήματα του πολιτισμού και της κουλτούρας ξεχύθηκαν στα βουνά για πρώτη φορά. Σχολεία, τοπικές διοικήσεις, δικαστήρια και κοινωφελείς υπηρεσίες, τέθηκαν πάλι σε λειτουργία. Θέατρα, εργαστήρια, κοινοτικές συγκεντρώσεις άρχισαν για πρώτη φορά. Η κοινωνική ζωή οργανώθηκε, στην θέση του ατομικισμού του Έλληνα χωρικού. Το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ άνοιξε τον δρόμο στην δημιουργία ενός πράγματος που οι κυβερνήσεις της Ελλάδας παραμέλησαν: ενός οργανωμένου κράτους στα ελληνικά βουνά."
Την εικόνα που παρουσίαζε η ζωή στην ύπαιθρο πριν την συγκρότηση του αντάρτικου παρουσιάζει ο Σαράφης στο έντυπο “Ελεύθερη Ελλάδα”, με ημερομηνία 19 Μαΐου 1943:
"…δια διαφόρους λόγους ατομικών συμφερόντων, φανερά ή εμμέσως και υπούλως βάλλουν κατά του ανταρτοπόλεμους, ως δημιουργούντος εις την ύπαιθρον και δυσχεραίνοντος τον επισιτισμόν των ορεινών περιοχών. Παρουσιάζουν τους αντάρτες ως ληστάς, κομμουνιστάς, όργανα ξένων προπαγανδών και επιδιώξεων. Με πάσαν ειλικρίνιαν, χωρίς προκατάληψιν και υστεροβουλίαν, ας εξετάσομεν τα γεγονότα.
Προ της δημιουργίας της ενεργητικής αντιστάσεως του έθνους δια των απεργιών, ανταρτοπόλεμου:1. Η χώρα και ιδίως η ύπαιθρος ήτο πλήρης προδοτών, εκμεταλλευτών και πρακτόρων ξένων προπαγανδών, ρουμάνικης, βουλγάρικης κτλ. 2. Έλληνες και Ελληνίδες συναντιούντο και διεσκέδαζον μετ’ αξιωματικών και οπλιτών των στρατών κατοχής, σε σημείον ώστε να απειλείται η διαφθορά και αυτών των αγροτικών οικογενειών. 3. Πείνα και δυστυχία εμάστιζε την χώραν, η δε αναισθησία και έλλειψις αλληλεγγύης είχε φθάσει εις τοιούτον βαθμόν ώστε βλέποντες στους δρόμους τους ομοίους των να πεθαίνουν της πείνας δεν έδιδον καμμίαν προσοχήν. 4. Πλείστους είχεν καταλάβει η μανία του εύκολου πλουτισμού, αδιαφόρως αν αυτή εγένετο τη συνεργασία οργάνων κατοχής, αν ειργάζοντο προς εξυπηρέτισιν του στρατού κατοχής εις βάρος του διεξαγομένου πολέμου και του ελληνικού λαού. 5. Την ύπαιθρον και τας πόλεις ελυμαίνοντο πάσης φύσεως κακοποιοί. 6. Υπηρεσίαι και άτομα του στρατού κατοχής περιφερόμενα εις την ύπαιθρον και τας πόλεις ελήστευον τον ελληνικόν λαόν απογυμνούντες αυτόν της παραγωγής του. 7. Έλληνες πολίται και πολλάκις Ελληνίδες εσύροντο εις τας φυλακάς και απέθνησκον εκ των κακουχιών ή εξετελούντο αναιτίως προς τρομοκράτησιν ή εξυπηρέτησιν ποταπών ενστίκτων των οργάνων κατοχής ή προδοτών Ελλήνων ή Ελληνίδων.
Ο καπετάνιος του Γενικού Στρατηγείου Άρης Βελουχιώτης, ύστερα από εντολή της ΠΕΕΑ (Γραμματεία Στρατιωτικών) είχε φύγει από το Γενικό Στρατηγείο και κατευθυνόταν προς την περιοχή Ναυπάκτου με τον έφιππο ουλαμό του στρατηγείου και μικρό απόσπασμα ανταρτών, για να περάσει από ‘κει στην Πελοπόννησο. Η κατάσταση στην περιοχή αυτή ήταν πολύ δύσκολη, γιατί η δράση των ταγμάτων ασφαλείας ήταν πολύ σοβαρή και τα τμήματα μας πιέζονταν σκληρά από την συνδυασμένη ενέργεια Γερμανών και ταγματασφαλιτών. Η ΠΕΕΑ αποφάσισε να στείλει τον Άρη στην Πελοπόννησο, να μελετήσει την κατάσταση και να λάβει τα μέτρα που χρειάζονταν για την καλύτερη αντιμετώπιση της.”
Τις μέρες μεταξύ 1ης και 6ης Ιανουαρίου του 1944 στην οροσειρά της Πίνδου, ο Ζέρβας δραστηριοποίησε τις δυνάμεις του για να επιτεθεί εναντίον τμημάτων του ΕΛΑΣ έχοντας συνάψει συμφωνία εκεχειρίας - και ως ένα βαθμό συνεργασίας - με το γερμανικό 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού, το οποίο φύλαγε τα νώτα του ΕΔΕΣ. Η συνεργασία αυτή των ναζί και του ΕΔΕΣ απέφερε στην οργάνωση του Ζέρβα μεγάλη ποσότητα οπλισμού, και σύμφωνα με το όργανο του ΕΔΕΣ “Νέα Ελλάς”, κόστισε 150 νεκρούς και 80 αιχμάλωτους στον ΕΛΑΣ και 29 νεκρούς και 11 τραυματίες στον ΕΔΕΣ. Το αμέσως επόμενο διάστημα ο Ζέρβας πρότεινε εκ νέου προσφορά στου ναζί:
1. Καμία εχθροπραξία, όπως μέχρι τώρα.
2. Συνεργασία στον αγώνα εναντίον του ΕΑΜ με συνεχή ενημέρωση μέσω συνδέσμου σχετικά με τις προθέσεις του και τη θέση των δικών του και των εχθρικών δυνάμεων.
3. Προσωρινή απόκρυψη της συνεργασίας από τους συμμάχους, ώστε να μην διακοπεί ο ανεφοδιασμός.
Εάν η προσφορά γινόταν δεκτή, ο Ζέρβας ζητούσε από κοινού δράση των ναζί και της ομάδας του εναντίον του ΕΛΑΣ, σε συνδυασμένη διμέτωπη επίθεση στην περιοχή του Άραχθου. Το πράσινο φως από την γερμανική διοίκηση δόθηκε στις 3 Φεβρουαρίου. Ο Hermann Frank Meyer στο βιβλίο του “Αιματοβαμμένο Έντελβαϊς” (Τόμος Β’) περιγράφει τα γεγονότα:
"Για να συγκαλύψει την συμφωνία που είχε κάνει με τους Γερμανούς, ο Ζέρβας έστειλε μήνυμα μέσω ασυρμάτου στο συμμαχικό στρατηγείο στο Κάιρο λέγοντας ότι μόλις είχε λάβει την "απολύτως αξιόπιστη είδηση" πως οι Γερμανοί ετοίμαζαν επίθεση εναντίον των περιοχών γύρω από το Καλέντζι, τη Γότιστα και το Μέτσοβο. Ζήτησε λοιπόν από το Κάιρο να δώσει εντολή στον ΕΛΑΣ να εγκαταλείψει την περιοχή των Τζουμέρκων, για να μπορέσει ο ίδιος να προβάλει αντίσταση κατά των Γερμανών. Οι μονάδες του ΕΛΑΣ απέφυγαν την σύγκρουση και υποχώρησαν αμαχητί. Με τον ίδιο τρόπο υποχώρησαν και οι δυνάμεις του Ζέρβα προς νότον. Ο (Βρετανός σύνδεσμος στον ΕΔΕΣ) Tom Barnes, που προφανώς είχε εξαπατηθεί από τον Ζέρβα τηλεγράφησε στο Κάιρο ότι ο ΕΔΕΣ είχε υποχωρήσει για να μπορέσει να ανασυγκροτηθεί και να αντιταχθεί στην επίθεση των Γερμανών.
Όπως κατέδειξε ο Hagen Fleischer, κοντά στα “Πλαίσια” έγινε μια παραπλανητική επιχείρηση. Όπως είχε συμφωνηθεί, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν εικονική επίθεση εναντίον του αρχηγείου του Ζέρβα. Η παραπλάνηση ήταν τόσο πετυχημένη που ο (δήθεν) “ηρωικός - διμέτωπος αγώνας - του Ζέρβα” αναφέρθηκε πολύ σύντομα στα υψηλά κλιμάκια στο Κάιρο και στον ίδιο τον Βρετανό πρωθυπουργό Winston Churchill στο Λονδίνο. Ακριβώς όπως το επιθυμούσαν οι εμπνευστές του παραπλανητικού αυτού ελιγμού, ο Churchill δήλωσε σε μια από τις γνωστές του εκρήξεις οργής: “Η χαμέρπεια και η προδοσία του ΕΛΑΣ φαίνεται να είναι απεριόριστες. Γι’ αυτό αποκλείεται κάθε επαφή μαζί τους.”…”
Ο διαγγελέας του 22ου Ορεινού Σώματος Στρατού, Friedrich Erdmann, κατέθεσε τα εξής στην Νυρεμβέργη το 1947:
"Κατά την διάρκεια των μαχών υπήρχε και τοπική επικοινωνία ανάμεσα στις γερμανικές ομάδες και στις συμμορίες του ΕΔΕΣ. Οι κινήσεις μονάδων και οι επιθετικές ενέργειες των δυο πλευρών ήταν συντονισμένες μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Οι μονάδες του ΕΔΕΣ που κινούνταν στα υψώματα έκαναν επίθεση στα ίδια σημεία που χτυπούσαν και οι γερμανικές μονάδες από την κοιλάδα."
Στις 7 Φεβρουαρίου 1944, η γερμανική πλευρά ζητούσε σταθερή συνεργασία με τον Ζέρβα για τη φύλαξη του δρόμου Ιωαννίνων - Άρτας, τη συνεχή ανταλλαγή πληροφοριών και κοινές επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ. Τον Μάιο, σε μια επίσκεψη του στα Ιωάννινα και κατόπιν ταξιδεύοντας προς Άρτα χωρίς στρατιωτική συνοδεία, ο στρατηγός Γερμανός August Winter έκπληκτος ρώτησε να μάθει τους λόγους απουσίας της γερμανικής φρουράς, για να πάρει την απάντηση ότι δεν ήταν πλέον αναγκαία, καθώς την φύλαξη του δρόμου είχε αναλάβει ο στρατηγός Ζέρβας… (από την κατάθεση του Winter στην Νυρεμβέργη το 1947).
Στις αρχές Μαρτίου, ύστερα από μάχη που ξεκίνησε στις 29 του προηγούμενου μήνα στην Καλεντίνη, ο ΕΛΑΣ υπό την καθοδήγηση του Άρη εξαναγκάζει σε υποχώρηση γερμανικό τμήμα, το οποίο υπέστη σημαντικές απώλειες. Η δράση του ΕΛΑΣ εναντίον του κατακτητή συνεχίστηκε και στην Πελοπόννησο. Τον Μάιο, η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) αποφάσισε να στείλει τον Άρη στον Μοριά για να ενισχύσει το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, αλλά και για να τον απομακρύνει από το Γενικό Στρατηγείο. Ο Σιάντος, επειδή έβλεπε τις ικανότητες του Άρη, είχε καλλιεργήσει αισθήματα αντιζηλίας.
Η Πελοπόννησος, για ιστορικούς και συγκυριακούς λόγους, δεν είχε καταφέρει να συγκροτήσει το μαζικό αντάρτικο κίνημα που είχε δημιουργηθεί στην Ρούμελη, οπότε δεν μπόρεσε να ξεπεράσει το επίπεδο του ανταρτοπόλεμου.
Τον Αύγουστο του ‘44 κατευθυνόμενος προς την Καλαμάτα πέρασε από το χωριό Ποταμιά. Εκεί συναντήθηκε και συζήτησε με τον αντισυνταγματάρχη του 9ου συντάγματος του ΕΛΑΣ Νικόλαο Καρατζαφέρη. Την συνομιλία μετέφερε στον Πάνο Λαγδά ένας συμπολεμιστής και φίλος του αντισυνταγματάρχη:
"Όταν σμίξαμε, ρώτησα τον Νίκο για τις εντυπώσεις του. Βασανιζόταν να βρει το πραγματικό όνομα του Άρη και τον βαθμό που είχε στον στρατό.
- Τι το θες τ’ όνομα του και τα γαλόνια του; Αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι αν τα συμφωνήσατε και πως τα είπατε.
- Βρε Γιώργο μου, θα σου πω την αλήθεια. Δεν μπόρεσα να τον παρακολουθήσω. Αυτός είναι ο πιο γερός επιτελικός που έχω γνωρίσει σ’ όλη τη στρατιωτική μου ζωή. Είναι πολύ μορφωμένος. Θα ‘χει σπουδάσει φαίνεται σε κάποια ξένη σχολή. Μου ανέπτυξε διάφορες θεωρίες για τον πόλεμο. Αλλά ποιος είναι; Τι βαθμό έχει; Δεν μπορώ να το φέρω στο μυαλό μου.
- Μη σπας άδικα το μυαλό σου, Νίκο. Δεν είναι αξιωματικός! Ποτέ δεν ήταν.
- Αδύνατον! Με δουλεύεις;
- Όχι! Δεν σε δουλεύω.”
Ο Άρης όταν έφτασε στην Πελοπόννησο φρόντισε να δημοσιεύσει επιστολή προς τον λαό της. Εκεί συμπεριελάμβανε και τα τάγματα ασφαλείας. Απευθυνόμενος σε αυτά διεμήνυε, μεταξύ άλλων:
"Παραστρατημένοι Έλληνες. Σεις που με την βία, από οικονομικές ανάγκες ή από άγνοια και πίστη στην συκοφαντία, βρεθήκατε στα προδοτικά τάγματα των γερμανοτσολιάδων, ξυπνείστε! Νιώστε το έγκλημα που διαπράττετε εναντίον της τιμής του έθνους μας. Σας καλούμε για τελευταία φορά: Να διαλύσετε τα τάγματα… να πάρετε τα όπλα και νάρθετε σε μας. Θα σας δεχτούμε με ανοιχτές αγκάλες σαν άσωτους υιούς… Σας δηλώνουμε ανοιχτά πως δεν πρόκειται να σας θίξουμε στο παραμικρό. Δίνουμε από τώρα αμνηστεία σ’ όποιον φύγει από τα τάγματα κι έρθει σε μας ή για να μείνει ή για να παραδώσει τα όπλα του."
 |
| Ο Άρης με τον αδεφό του Μπάμπη (αριστερά) και αντάρτες στους Αγ. Αναργύρους στην Βίνιανη |
Στις 10 Αυγούστου, το 8ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ πραγματοποίησε επίθεση εναντίον γερμανικής βάσης που βρισκόταν στην θέση Βουρλιάς. Το σημείο αυτό ήταν νευραλγικής σημασίας για τις κινήσεις του κατακτητή, και υπήρχαν αποθήκες πυρομαχικών που εξόπλιζαν και τα τάγματα ασφαλείας, τα οποία θα χρησίμευαν σαν οπισθοφυλακή όταν ο γερμανικός στρατός θα αποχωρούσε. Την επίθεση διήυθυνε ο Άρης. Η νίκη του ΕΛΑΣ ήταν πανηγυρική. Οι απώλειες του εχθρού, ογδόντα έξι Γερμανοί νεκροί, πενήντα αιχμάλωτοι και τεράστια ποσότητα πυρομαχικών και όπλων στα χέρια του ΕΛΑΣ. Το επόμενο διάστημα έγιναν και άλλες σημαντικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους, στις γύρω περιοχές.
Στις 8 Σεπτεμβρίου έγινε μάχη μεταξύ των ταγματασφαλιτών και του ΕΛΑΣ στην Καλαμάτα. Μετά την μάχη ένα τμήμα των ταγμάτων ασφαλείας κατέφυγε και ταμπουρώθηκε στον Μελιγαλά και ένα άλλο στους Γαργαλιάνους. Το βράδυ της 11ης Σεπτεμβρίου τμήματα από το 8ο και 9ο σύνταγμα της 2ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου περικύκλωσαν την πόλη. Είχαν προηγηθεί εκκλήσεις και προτάσεις για παράδοση των γερμανόφιλων από τον στρατιωτικό διοικητή του ΕΛΑΣ, στρατηγό Στέφανο Σαράφη και τον πρωθυπουργό της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, Γεώργιο Παπανδρέου οι οποίες αγνοήθηκαν. Ο Μελιγαλάς υπήρξε ορμητήριο των ναζί και των αιμοβόρων συνεργατών τους, φρούριο και κέντρο στρατολόγησης πολιτών στις υπηρεσίες του κατακτητή. Κατά την διάρκεια της κατοχής υπολογίζεται ότι στην Καλαμάτα πυρπολήθηκαν χιλιάδες σπίτια και εκτελέστηκαν περίπου 1500 κάτοικοι από τα τάγματα ασφαλείας. Το απόγευμα της 12ης, βρετανικό απόσπασμα υπό τον ταγματάρχη Lyall Wilkins πρότεινε στους ταγματασφαλίτες να παραδώσουν την πόλη και να μεταφερθούν, με την εγγύηση των βρετανικών δυνάμεων, σε στρατόπεδα. Αργότερα, ταγματασφαλίτες δήλωσαν ότι Άγγλοι αξιωματικοί είχαν εισχωρήσει ανάμεσα τους με σκοπό να τους παροτρύνουν να μην παραδοθούν, καθώς δεν ήθελαν με τίποτα τα όπλα να πέσουν στα χέρια του ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με τα λεγόμενα τους, οι Άγγλοι είχαν επίσης, υποσχεθεί στους ταγματασφαλίτες εγγύηση για την ασφάλεια τους. Εκείνοι, αμετακίνητοι, αρνήθηκαν κάθε προσφορά που τους προτάθηκε τις επόμενες μέρες. Η μάχη του Μελιγαλά διήρκεσε από τις 13 μέχρι της 15 του Σεπτέμβρη και έληξε με την ήττα των ταγματασφαλιτών. Ο Άρης έφθασε στον Μελιγαλά μαζί με τον 11ο Σύνταγμα Τρίπολης, το απόγευμα και διέταξε να μην προβεί κανείς σε αυθαίρετες ενέργειες. Ύστερα έφυγε για τους Γαργαλιάνους όπου βρισκόταν η δεύτερη εστία ταγματασφαλιτών. Στις εκτελέσεις που ακολούθησαν κυριάρχησε το θυμικό των καταπιεσμένων κατοίκων που έχοντας τραβήξει τα πάνδεινα από τον ναζί κατακτητή και τους συνεργάτες του, ξέσπασαν με μίσος εναντίον των ηττημένων. Σύμφωνα με πόρισμα της ιατροδικαστικής υπηρεσίας, οι νεκροί του Μελιγαλά (από την μεριά των ταγματασφαλιτών) ανέρχονταν, σύμφωνα με το συνεργείο εκταφής και τα επίσημα βρετανικά έγγραφα, στους εξακόσιους. Σύντομα, τα τάγματα ασφαλείας των υπόλοιπων περιοχών τις Πελοποννήσου παραδόθηκαν κι αυτά για να εξυπηρετήσουν, αυτή τη φορά, τα συμφέροντα των Άγγλων…
Έπειτα ο Άρης κατευθύνθηκε προς την Ρούμελη. Η Κεντρική Επιτροπή του κόμματος του αρνήθηκε την επιθυμία να περάσει από την Αθήνα. Εκείνο τον καιρό ετοιμαζόταν η κατάληψη της Αθήνας και του Πειραιά από τις αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις. Ο Churchill γράφει στα απομνημονεύματά του για το σχέδιο “Μάννα”:
"Το σχέδιο συνίστατο στην κατάληψη των Αθηνών και του αεροδρομίου από μια ταξιαρχία αλεξιπτωτιστών, στο να εγκαταστήσουμε σμήνη καταδιωκτικών, να εκκαθαρίσουμε τον λιμένα του Πειραιώς για την αποβίβαση, μεταγενέστερα, ενισχύσεων από την Αίγυπτο. Από τα μεσάνυχτα της 13ης προς 14η Σεπτεμβρίου τα στρατεύματα της "Μάννα" ετέθησαν σε σαρανταοκτάωρη επιφυλακή. Διοικητής τους ήταν ο στρατηγός Scobie. Η καθυστέρηση των Γερμανών να εκκενώσουν την Αθήνα μας επέτρεψε να σταθεροποιήσουμε τη διεύθυνση των ελληνικών υποθέσεων την παραμονή του αποφασιστικού χτυπήματος. Ο Παπανδρέου έχει αρχίσει να συνεργάζεται με τους συναδέλφους του του ΕΑΜ. Ήταν απαραίτητο να μην αφήσουμε να δημιουργηθεί πολιτικό κενό στην Ελλάδα. Όπως έγραφα στις 29 Αυγούστου, είναι απαραίτητο να χτυπήσουμε αιφνιδιαστικά αποφεύγοντας κάθε δείγμα κρίσης προηγουμένως. Είναι η καλύτερη μέθοδος για να προλάβουμε το ΕΑΜ."
Ο Παπανδρέου, στην Καζέρτα της Ιταλίας, έβαζε τις τελευταίες πινελιές για την άφιξη των νέων επικυρίαρχων, ενώ εκείνοι ρύθμιζαν τις καταστάσεις για το αποφασιστικό χτύπημα. Παπανδρέου και Churchill έδωσαν διαταγή, στην οποία πειθάρχησε και η ηγεσία του ΕΑΜ,"κανένα τμήμα των ανταρτών του ΕΛΑΣ, ούτε ένας λόχος να μην μπει στην πρωτεύουσα, ούτε για παρέλαση." Την περίοδο εκείνη ο Άρης ήρθε σε ρήξη με την ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, λόγω των Συμφωνιών του Λιβάνου και της Καζέρτας, που στην ουσία παρέδιδαν τη χώρα στα χέρια της Αγγλίας, της ντόπιας αντίδρασης και των δωσιλόγων. Οι συμφωνίες αυτές έβαλαν τις βάσεις για τη μετέπειτα Συμφωνίας της Βάρκιζας για τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και την απαρχή του εμφυλίου πολέμου. Η ντόπια αντίδραση μαζί με τους συντηρητικούς, το αστικό περιβάλλον και τις πλάτες των συμμάχων, "όταν ήταν εδώ ο κατακτητής, αυτοί θέλανε τότε την τάξη" παρατηρούσε ο Άρης. "Εμείς θέλαμε την αταξία για να κάνουμε ανυπόφορη την ζωή του κατακτητή. Τώρα αυτοί θέλουνε την αταξία. Μα εμείς θέλουμε την τάξη. Αυτοί είναι οι οργανωτές του εμφυλίου πολέμου για να εκμεταλλεύονται τον λαό μας." Η διορατικότητα και η ευθυκρισία του Άρη φαίνεται κι από το γεγονός ότι είχε τονίσει επανειλημμένως εις ώτα μη ακουόντων πως “οι Άγγλοι θα είναι οι αντικαταστάτες των Γερμανών” από την πρώτη μέρα που πάτησαν το πόδι τους στο βουνό. Η Κεντρική Επιτροπή, όχι μόνο δεν ήθελε να τον ακούσει, αλλά οι απόψεις του αυτές έκαναν τον Σιάντο και τον Ιωαννίδη να τον στοχοποιήσουν και τον απομονώσουν. Όταν ο Άρης έμαθε τους όρους της Συμφωνίας του Λιβάνου αναφώνησε: "Τώρα το ένα πόδι μας είναι στον τάφο."Στην Άμφισσα, μετά από την ομιλία του στο συγκεντρωμένο πλήθος στην πλατεία της πόλης, κάνει την εξής παρατήρηση:
"Αυτός ο κόσμος που μας χειροκροτεί, του χρόνου τέτοιον καιρό θα ψηφίσει μονοκούκι Τσαλδάρη".
Κάποιος από τους παρισταμένους κάνει την πρόβλεψη πως «του χρόνου τέτοια εποχή, ο Άρης θα μπαίνει στη βουλή με τα φυσεκλίκια και τη γενειάδα του», για να πάρει την απάντηση:
"Όνειρα θερινής νύχτας. Όσο για τα βουλευτιλίκια, το κεφάλι μου μπορεί να πάει στη βουλή, όχι όμως με τα δικά μου πόδια."
Στις 20 Οκτωβρίου του 1944, ο πρωτοκαπετάνιος μπαίνει στην Λαμία. Η πόλη είχε απελευθερωθεί από τους Γερμανούς δυο μέρες πριν, με την πανηγυρική είσοδο των ΕΛΑΣιτών. Στις 18 είχε επίσης πατήσει το πόδι του στην Αθήνα το φερέφωνο των Άγγλων, ο Γεώργιος Παπανδρέου, κατά τα λεγόμενα του οποίου: "αν πληροφορούνταν οι ΕΛΑΣίτες ότι φθάναμε στην Αθήνα σχεδόν γυμνοί, μπορούσαν να κάνουν ένα γιουρούσι και να κυριαρχήσουν στην πρωτεύουσα."
Ο Διονύσης Χαριτόπουλος στο βιβλίο του “Άρης, ο Αρχηγός των Ατάκτων”, αφηγείται την είσοδο του Άρη και του ΕΛΑΣ στην Λαμία:
"Η υποδοχή του εκεί ήταν ένα ασυγκράτητο ξέσπασμα ενθουσιασμού και πρωτόγονης λατρείας, ένα ομαδικό παραλήρημα". (Τριανταφυλλίδης) Ο κόσμος έχει ξεχυθεί έξω απ’ την πόλη να προϋπαντήσει τον αρχηγό, ζητωκραυγάζουν, πέφτουν πάνω στην έφιππη ομάδα και τρομάζουν τα άλογα. Αδύνατον να συνεχίσουν έτσι, αφιππεύουν όλοι και από το Ελασσώνειο και πάνω συνεχίζουν με τα πόδια. Προπορεύεται ο Άρης ανάμεσα στον Πάτερ Ανυπόμονο και τον Περικλή, πίσω έρχονται οι μαυροσκούφηδες και παραπίσω ανακατεμένοι αντάρτες και λαός ολόκληρος που τους ακολουθεί καταπόδας.
Στην είσοδο της Λαμίας η συγκίνηση κορυφώνεται.
 |
| Η είσοδος του Άρη στην Λαμία μετά την απελευθέρωση |
Ο ατσάλινος άνδρας που έφυγε κλεφτά μια νύχτα πριν τρία χρόνια από τη σκλαβωμένη πόλη του, για να βγει στο βουνό, επιστρέφει ελευθερωτής, αρχηγός ενός ολόκληρου στρατού. Χιλιάδες συμπατριώτες του περιμένουν να τον καλωσορίσουν και τμήματα ανταρτών είναι παρατεταγμένα για να του αποδώσουν τιμές. Καθώς πλησιάζει, οι σάλπιγγες σκίζουν τον αέρα, άγρια στρατιωτικά παραγγέλματα ακούγονται τα όπλα των ανταρτών σε θέση “παρουσιάστε” και ο συνταγματάρχης Σπαθής με τον ταγματάρχη Ζούλα στέκονται μπροστά του “προσοχή” και του δίνουν αναφορά. Ο κόσμος αρχίζει με μια φωνή να τραγουδάει το “Εμπρός ΕΛΑΣ, για την Ελλάδα”, ο επιστήθιος φίλος του Φίτσιος τον καμαρώνει μην μπορώντας να συγκρατήσει τους λυγμούς που τον τραντάζουν.
Ο Άρης μπαίνει στη Λαμία.
Τμήματα ανταρτών είναι ακροβολισμένα σε όλο το μήκος της διαδρομής, και αγωνίζονται να κρατήσουν τον κόσμο ως την πλατεία Ελευθερίας, όπου οι τοπικές αρχές περιμένουν τον αρχηγό για να του παραδώσουν το κλειδί της πόλης. Οι κάτοικοι τον ραίνουν διαρκώς με λουλούδια, γυναίκες έχουν στρώσει τον δρόμο με χαλιά του σπιτιού τους για να πατήσει, κορίτσια και μικρά παιδιά του περνάνε στεφάνια στο λαιμό.
Ο αρχηγός, για να σπάσει τον κόμπο που τον πνίγει, πειράζει τον Περικλή που έχει δίπλα του για τα στεφάνια πάνω του:
- Μ’ έφαγες, έχεις περισσότερα.
Καθώς η πομπή περνάει ανάμεσα στους παρατεταγμένους αντάρτες, οι επικεφαλής τους δίνουν “παρουσιάστε” και αναφέρονται με στεντόρεια φωνή. Τα παραγγέλματα και οι ήχοι απ’ τις σάλπιγγες σκορπίζουν ρίγη και ξεσηκώνουν τον κόσμο, που παραληρεί. Τελευταίος, στην πλατεία Ελευθερίας, περιμένει τον Άρη που πλησιάζει, ο Νικηφόρος με το τμήμα του.
Περιγράφει ο ίδιος τις αξέχαστες στιγμές:
"Ακούστηκαν οι σάλπιγγες στα δικαστήρια - αναταράχτηκε το πλήθος - ακούσαμε και τον Λοκρό - κραύγαζε παραγγέλματα - και κατόπιν οι σάλπιγγες άρχισαν το σάλπισμα του αρχηγού. Είδαμε και τους δικούς μας σαλπιγκτές - ετοιμάστηκαν ταραγμένοι -. Τεντωνόταν ο κόσμος να δει, ας ήταν πρόωρα ακόμα. Μια στιγμή, είδαμε στην κάτω πλατεία, ξεμπουκάρισε πυκνό πλήθος άνθρωποι και στη μέση τους ο Άρης, βαδίζοντας ζωηρά, με κοφτές κινήσεις αριστερά και δεξιά να χαιρετάει τον κόσμο που παραληρούσε. Μαύριζε η πλούσια γενειάδα του. Και ο κεντρικός δρόμος - πλαισιωμένος από τους αντάρτες που παρουσίαζαν όπλα. Άρχισαν ξέφρενα να αλαλάζουν όλα τα πλήθη ξέφρενα γύρω μας και γινόταν ένα άγριο μεγαλείο. Έβαλα όλη τη δύναμη μου και κραύγασα κι εγώ "προσοχή". Ο Άρης και η συνοδεία του πλησίαζαν, […] δονιόταν ο τόπος απ’ τις στεντόρειες ζητωκραυγές, φώναξα ξανά με όλη μου τη δύναμη:
- Συναγωνιστές! Προς τον καπετάνιο του Εθνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού! Παρουσιάστεεε, Ααρμ!
Οι σάλπιγγες σάλπιζαν το σάλπισμα του στρατηγού και ο Άρης έμπαινε σβέλτος στη πλατεία. Δίπλα του κατάχλομος από τη συγκίνηση ο απλός Τάκης Φίτσιος. Τα πλήθη ωρύονταν με έξαλλο ενθουσιασμό. Πήγα τρέχοντας μπροστά στον καπετάνιο. Με είδε και γέλασε το πρόσωπο του. Στάθηκα προσοχή και λέω δυνατά:
Λαμβάνω την τιμή, συναγωνιστή καπετάνιε, να αναφέρω: 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ! Παρόντες δύναμη ενός τάγματος. Εισήλθαμε στην πόλη καταδιώκοντας τον εχθρό. Οι άντρες σας εύχονται καλώς ήρθατε στην ελεύθερη πατρίδα σας! Στις διαταγές σας!
Ο Άρης είχε σταθεί προσοχή κι αυτός και χαιρετούσε. Γέμισαν τα μάτια του δάκρυα. (Δίπλα του ο Φίτσιος έκλαιγε για καλά.) Με αγκάλιασε κατόπιν δυνατά και με φίλησε”. (Δημητρίου, Αντάρτης)
Ο αρχηγός κατέθεσε στεφάνι στον ανδριάντα του παιδικού του ήρωα Αθανάσιου Διάκου και μετά κατέλυσε στο σπίτι του Μακρόπουλου. Ο κόσμος που είχε συγκεντρωθεί από κάτω, αδύνατον να τον αφήσει σε ησυχία. Άλλοι σκαρφάλωσαν σε μπαλκόνια και ταράτσες για να τον δουν και να τους μιλήσει.
- Δεν βγαίνεις να πεις δυο λόγια;, του λέει ο Περικλής.
- Όχι, εγώ θα του μιλήσω μια και καλή μεθαύριο, βγες εσύ τώρα, χαιρέτησε τους και πες τους να κάνουν υπομονή μέχρι την Κυριακή.
Έτσι και έγινε.”
Λίγες μέρες μετά βγάζει τον ιστορικό του λόγο, από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου “Βούλγαρη” στην πλατεία Ελευθερίας μπροστά σε λαοθάλασσα, την μεγαλύτερη που είχε γνωρίσει η πόλη.
"…Ήρθαν στιγμές κατά την ομιλία του που ο Άρης είχε συγκινηθεί τόσο πολύ που βούρκωναν τα μάτια του, έκλαιγε και δεν μπορούσε να αρθρώσει λέξη. Πρώτη φορά έβλεπα τέτοια συγκίνηση και ομολογώ πως ποτέ μου δεν μπορούσα να φανταστώ πως υπάρχουν τέτοιες στιγμές στον άνθρωπο Τιτάνα". (Σπύρος Μελετζής)
 |
| Ο Άρης βγάζει τον ιστορικό του λόγο από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου "Βούλγαρη" |
Στις 17 Νοεμβρίου του ’44, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ στην Λαμία. Έπειτα ο Άρης, παίρνοντας την πρωτοβουλία, προέβη σε κάλεσμα για νέα σύσκεψη των καπεταναίων. Εκεί ήρθε σε ρήξη με τον καπετάνιο του ΕΛΑΣ Μακεδονίας, Μάρκο Βαφειάδη. Μέσα σε φορτισμένο κλίμα, ο Βαφειάδης ακολουθώντας την γραμμή της ηγεσίας, τον ρώτησε αν είχε την έγκριση του Πολιτικού Γραφείου για την σύσκεψη. Παίρνοντας αρνητική απάντηση, πρότεινε να καλέσουν τον γραμματέα του γραφείου της Στερεάς να παραστεί. Ο γραμματέας, Αρίστος Βασιλειάδης, τελικά παρευρέθη και ο Άρης δεν πήρε τον λόγο. Προφανώς ήθελε να εκθέσει την δυσφορία του απέναντι στα μέτρα που έπαιρνε η ηγεσία και τον τρόπο με τον οποίο χειριζόταν την πολιτική κατάσταση. Στην Αθήνα, οι χίτες και οι ταγματασφαλίτες εξοπλίζονταν από του Άγγλους και είχαν αρχίσει να ξεθαρρεύουν. Ο Σιάντος άκουγε χαμογελώντας τις ανησυχίες των ΕΛΑΣιτών και ανέλυε τους λόγους για τους οποίους η εξέλιξη θα ήταν ειρηνική, ζητώντας από τους επιτρόπους να διοχετεύουν αυτή την γραμμή. Ο Άρης έστειλε στην Κεντρική Επιτροπή σχέδιο στρατιωτικών επιχειρήσεων για την προώθηση και την επικράτηση του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, δημιουργώντας πολιτικό τετελεσμένο, το οποίο δεν θα επέτρεπε στους Άγγλους ένοπλη επέμβαση. Δεν δόθηκε σημασία, ούτε σε αυτήν, ούτε και σε άλλες προτάσεις που κατέθεσε…
Κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών επαληθεύθηκαν όλα τα λόγια του. Η Κ.Ε. του ΚΚΕ, που είχε αναλάβει την αναδιοργάνωση του ΕΛΑΣ, έδωσε εντολή στον Βελουχιώτη και τον Σαράφη να κυνηγήσουν τις ομάδες του Ζέρβα στην Ήπειρο, απομακρύνοντάς τους ακόμη περισσότερο από το κρίσιμο μέτωπο. Τελικά, το αποτέλεσμα των Δεκεμβριανών ήταν η συνθήκη που έβαλε την ταφόπλακα στο λαϊκό κίνημα. Στις 12 Φεβρουαρίου του 1945, υπογράφεται από αντιπροσώπους του ΕΑΜ και της κυβέρνησης Πλαστήρα η συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία προέβλεπε, μεταξύ άλλων, τον αφοπλισμό και τη διάλυση του ΕΛΑΣ, την δημιουργία νέου εθνικού στρατού, την εκκαθάριση των δημόσιων υπηρεσιών και ουσιαστικά την επιβολή και επικράτηση της συντηρητικής παράταξης και των ξένων εγκάθετων στο πολιτικό σκηνικό της χώρας. Εκ μέρους του ΕΑΜ συμμετείχαν οι Γιώργης Σιάντος (Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ), Μήτσος Παρτσαλίδης (ΓΓ της ΚΕ του ΕΑΜ) και Ηλίας Τσιριμώκος (ΓΓ του κόμματος Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας) και από την κυβέρνηση Πλαστήρα οι Ιωάννης Σοφιανόπουλος (υπουργός Εξωτερικών), Περικλής Ράλλης (υπουργός Εσωτερικών) και Ιωάννης Μακρόπουλος (υπουργός Γεωργίας). Η συμφωνία της Βάρκιζας σηματοδότησε την απαρχή του ανελέητου και μακροχρόνιου κυνηγητού των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, συγγενών και φίλων τους, αλλά και οποιουδήποτε αντιφρονούντα.
Μετά την συμφωνία, ο Σιάντος και ο Ιωαννίδης πρότειναν στον Άρη να τον κάνουν πρόεδρο του Συνδέσμου των πρώην αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης.
Ο Άρης όμως είχε άλλη γνώμη, όπως φαίνεται και από μια προσωπική του συνομιλία:
"Με φαντάζεσαι εμένα, ενώ τριγύρω θα σκοτώνουν τους αγωνιστές και θα τους φυλακίζουν ενώ θα βασανίζουν τον λαό μας νέοι δυνάστες, εγώ να κρατώ μια τσάντα ασφαλισμένος, σαν πρόεδρος του σωματείου, να γυρνώ με την τσάντα στο χέρι; Καταλαβαίνεις τι πάνε να σκαρώσουν στην Εθνική Αντίσταση και που θέλουν να με τραβήξουν;"
Ο Βελουχιώτης ύστερα από την Βάρκιζα προχώρησε σε προσπάθειες συγκρότησης ενός νέου εθνικοαπελευθερωτικού στρατού, το Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας. Οι προσπάθειες αυτές, τηρουμένων των αναλογιών, ήταν καταδικασμένες μέσα σε τετελεσμένες καταστάσεις και χωρίς εναλλακτική επιλογή. Το διάστημα εκείνο έκανε περιοδεία στα χωριά, για την ενημέρωση και την πιθανή στρατολόγηση μελών. Συμμετείχε σε συσκέψεις των τοπικών οργανώσεων του κόμματος. Αλλού βρήκε θερμή υποδοχή και στήριξη και αλλού έτυχε ψυχρής αντιμετώπισης, κυρίως από τα στελέχη του ΚΚΕ. Στην Φθιώτιδα ο εκπρόσωπος της περιφερειακής επιτροπής του ΚΚΕ τον κατηγόρησε για αντικομματική συμπεριφορά. Χωρίς να πτοηθεί και ν’ αφήσει περιθώρια προειδοποίησε:
"Ένα σας συσταίνω. Προσέξτε τα κεφάλια σας, δεν στέκουν καλά στους ώμους σας. Αν ζήσει κανένας σας να θυμάται τα λόγια αυτά. Οι Εγγλέζοι θα σας σφάξουν όλους σαν αρνιά, εγώ στα χέρια τους δε θα πέσω, γιατί τα βουνά με ξέρουν. Με την πέτρα προσκέφαλο, την ψείρα συντροφιά, την κάπα σκέπασμα δε θα με ιδούνε ζωντανό στα χέρια τους. Αυτό θέλω να το θυμάστε αν κανένας σας ζήσει."
Μέσα στον Μάρτιο δέχθηκε από την Κεντρική Επιτροπή πρόταση για μετάβαση στο εξωτερικό, σε όποια Λαϊκή Δημοκρατία επιθυμούσε, με φύλλο πορείας και κομματική σύνδεση. Στις 23 του Μαρτίου έστειλε την παρακάτω επιστολή - εισήγηση στα μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ:
Προς όλα τα μέλη της ΚΕ του ΚΚΕ Αγαπητοί σύντροφοι,
Με το σημείωμά μου τούτο θα προσπαθήσω να τραβήξω την προσοχή σας στα πιο κάτω.
1. Όπως πιστεύω, θα έχετε πειστεί και εσείς τώρα πως οι Έλληνες αντιδραστικοί και οι Άγγλοι κατακτητές δεν έχουν καμιά πρόθεση να εφαρμόσουν έστω κι αυτή την ετεροβαρή, επιζήμια στα συμφέροντα του λαού μας και μη δίδουσα καμιά εγγύηση –ομολογία δική σας – για το σεβασμό των ελευθεριών του λαού μας, συμφωνία της Βάρκιζας. Οι παραβάσεις είναι καθημερινές και σοβαρές. Τις ξέρετε εσείς καλύτερα και δεν συντρέχει κανένας λόγος να τις απαριθμήσω.
2. Αν δεν σας ήταν εύκολο να γνωρίζετε προοπτικά τις προθέσεις της ελληνικής αντίδρασης και των Άγγλων εχθρών της Ελλάδας, τώρα, θέλω να πιστεύω πως πρέπει να μπορείτε να τις βλέπετε. Πρόθεσή τους είναι: όχι να συμβάλουν σε προσπάθεια για ομαλή εξέλιξη της πολιτικής ζωής του τόπου, ή έστω να ανεχθούν απλώς τη δική σας προσπάθεια προς την τέτοια κατεύθυνση, αντίθετα, να οργανώσουν και να διεξαγάγουν με πλεονεκτικές γι’ αυτούς συνθήκες τον εμφύλιο πόλεμο μ’ όλα τα μέσα.
3. Η διάσκεψη και συμφωνία της Γιάλτας δεν πρέπει να έχετε καμιά αυταπάτη πως είναι δυνατό να επιδράσει σε τόσο μεγάλο βαθμό, ώστε να στρέψει το τιμόνι της χώρας που αφήσατε να κρατούν γερά στα χέρια τους οι Άγγλοι. Η Σοβιετική Ένωση, όπως πρέπει να σας είναι γνωστό, δεν μπορεί να κάνει “ελληνική” πολιτική ώστε να επέμβει ενεργά στο ελληνικό δράμα. Γιατί δεν κάνει ούτε Σέρβικη, ούτε Βουλγάρικη, ούτε Ρώσικη ακόμα πολιτική. Κάνει πολιτική παγκόσμιας επανάστασης, και δεν είναι διατεθειμένη ούτε κατ’ ελάχιστο να την διακινδυνεύσει για το μικρό αυτό ποσοστό της ανθρωπότητας που λέγονται Έλληνες, που οι ίδιοι, δια των ηγετών τους, οδηγήθηκαν στη νέα σκλαβιά και που στο κάτω κάτω, αργά ή γρήγορα, μετά την πλήρη νίκη της πολιτικής της παγκόσμιας επανάστασης της Σ.Ε. δεν μπορεί παρά να είναι στο πλευρό του σοσιαλισμού.
4. Η Σ.Ε. θα μπορούσε να επέμβει «ενεργότερα», όπως, δεν αποκλείεται, κι αυτή η Αμερική, αν εμείς, εσείς δηλαδή, ήσασταν ικανοί να δημιουργήσετε στην Ελλάδα διαφορετική κατάσταση, ανάλογη περίπου με την της Γιουγκοσλαβίας και ίσως και καλύτερη, με μια ορθή και συνεπή πολιτική και όχι γεμάτη “αριστερά” και “δεξιά” οπορτουνιστικά λάθη στα βασικότερα προβλήματα της χώρας. Οι δυνατότητες υπήρχαν όλες για μια τέτοια πολιτική και για δημιουργία μιας τέτοιας διαφορετικής κατάστασης στη χώρα μας. Και όποιος δεν το βλέπει και δεν παραδέχεται αυτό πρέπει να είναι ή μαρξιστικά αγράμματος ή … τι να πω.Μπορεί όπως μου παρήγγειλε ρητά ο σ. Γιάννης δια του σ. Ζήση (Γιάννης Ιωαννίδης, Ζήσης Ζωγράφος), να υπάρχει “σαφής παραίνεση” των Ρώσων συντρόφων προς το ΚΚΕ για το κλείσιμο της συμφωνίας της Βάρκιζας. Όμως αυτό δεν αλλάζει τίποτα. Μετά τη σωρεία των σοβαρών οπορτουνιστικών τακτικών λαθών από των αρχών του 1943 στη διεύθυνση του αγώνος από μέρους σας και το εγκληματικό επιστέγασμά τους, τη μάχη των Αθηνών, έχασαν την εμπιστοσύνη τους κι αναγκάστηκαν, για να μην οδηγήσετε τη χώρα και το λαό της σε μεγαλύτερες καταστροφές, να σας «συμβουλέψουν» να υποχωρήσετε και να κλείσετε τη συμφωνία της Βάρκιζας. Τις απόψεις του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣΔ για τις δυνατότητες συνέχισης του αγώνα είμαι σίγουρος ότι δεν τις είπατε πουθενά και συνεπώς δεν γνώριζαν οι Ρώσοι σύντροφοι αν μπορούσε και σε ποιες δυνάμεις να βασιστεί μια άλλη πολιτική.
5. Το ΕΑΜ ως το Λίβανο ακολουθούσε ανιούσα γραμμή ανάπτυξης. Από εκεί κι ύστερα πήρε την κάτω βόλτα. Από τη “μάχη της Αθήνας” κι ύστερα και την ήττα και, πολύ περισσότερο, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, χάνει σε επιρροή ραγδαία. Προβλέπω ως το δημοψήφισμα και τις εκλογές και πιθανή διάσπασή του.
6. Το ΚΚΕ έχασε από την αίγλη του και τη δύναμη συγκέντρωσης και μέσα στο ΕΑΜ και μέσα στο λαό. Ακόμα έχασε σε στενούς οπαδούς του και σε μέλη του. Τις στατιστικές εσείς τις κρατάτε και είμαι βέβαιος πως θα έχετε διαπιστώσει ήδη σημαντικό ποσοστό διαρροής. Προοπτική μου είναι ότι αυτό το ποσοστό θα δυναμώσει πολύ.
7. Η «διαφώτιση» του λαού, των οπαδών του ΕΑΜ και των οπαδών και μελών του ΚΚΕ επί της “αναγκαιότητας” της πολιτικής της Βάρκιζας είναι αστεία κυριολεκτικά και κανένα μέλος του ΚΚΕ δεν την πιστεύει. Μα και τι διαφώτιση να γίνει; Κατά ποιο ταχυδακτυλουργικό τρόπο θα μπορούσε το άσπρο να γίνει μαύρο; Αφήνω τους οπαδούς του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, δεν υπάρχει κανένα μέλος απλό, γραμματέας βάσης, αχτιδικός ή περιφερειακός, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων στους τελευταίους αυτούς, που η δύναμη της συνήθειας και η ρουτίνα δεν τους αφήνει να δούνε, που να μην έρχεται να με συναντήσει με λαχτάρα σε κάθε χωριό που περνάω και να μου ρίχνει βροχή τα ερωτήματα: Γιατί το κάνατε αυτό; Για πού πάμε, γιατί χύσαμε το αίμα μας και κάψαμε τα σπίτια μας επί τρία χρόνια; Γιατί μας παραδίνετε αμαχητί; Τί θα κάνουμε τώρα; Πού είναι η λαϊκή μας δικαιοσύνη και η αυτοδιοίκηση; Γιατί και πάλι θα μας χαρακτηρίζουν το βιός μας ως λαθραίο και θα ξαναπληρώνουμε 2.000 δραχμές για ένα τσιγάρο χωριάτικο καπνό με εφημερίδα; Τί θα κάνουμε με τους εθνοφύλακες - μπουραντάδες που άρχισαν τις έρευνες, του ξυλοδαρμούς, τις απαγορεύσεις συγκεντρώσεων, συνελεύσεων κλπ; Τί θα κάνουμε με την αντίδραση των χωριών μας που σήκωσε κεφάλι και μας απειλεί ανοιχτά ότι θα μας σφάξουν όλους; Με τι να προστατευθούμε; Με τον «εθνικό στρατό»; Μα πώς θα γίνει τέτοιος αφού εμάς δεν μας δέχονται χαρακτηρίζοντάς μας ανίκανους οι επιτροπές με χίλιες ψεύτικες δικαιολογίες; Δεν το βλέπετε πως στην περιοχή Καρδίτσας από την κλάση του 1939 δεν πήραν ούτε 20% από τους αμαρκάριστους ως δικούς των; Όλα αυτά θα ήταν ένας σίφουνας ενάντιά σας, αν εγώ για να αποφύγω διασπάσεις κλπ δεν έκανα την πρόταση να πάω έξω και να θέσω τις απόψεις μου, μη τυχόν και λυθεί κομματικά το ζήτημα, κι έβγαζα από τα χωριά τους τους 200 και πλέον αντάρτες που είχα καταγράψει στο βουνό και άρχιζα τον πόλεμο.
8. Παντού οι οργανώσεις είχαν μουδιάσει. Η αντίδραση είχε σηκώσει κεφάλι. Το πέρασμά μας δημιουργεί ρίγη συγκινήσεως και ενθουσιασμού και οι γυναίκες ακόμα βγαίνουν και μας καλωσορίζουν, μας εύχονται “καλή επιτυχία και καλή λευτεριά από το νέο κατακτητή”. Η αντίδραση κρύβεται. Πολλοί φεύγουν για τις πόλεις. Το ξεκαθάρισμα ΕΔΕΣιτών στην Ευρυτανία, που είχαν έλθει με ρητή εντολή να οργανώσουν εκεί ένοπλες ομάδες αντίδρασης, επικροτήθηκε από όλους. Θα ξεκαθάριζα και την ομάδα του Π. Μελιά (Ευρυτανία - Λεπιανά) και την ομάδα Σούρλα σε μια εβδομάδα, αν δεν ερχόταν ο αντιπρόσωπός σας. Στους κομματικούς των χωριών λέμε ότι για ειδικούς λόγους δεν πρέπει να εμφανιστούμε. Περπατάμε όλη νύχτα και κρυβόμαστε την ημέρα για να φανούμε συνεπείς σ’ ό,τι συμφωνήσαμε με σας. Μα οι κομματικοί επιμένουν και με τρόπο το διαλαλούν οι ίδιοι στους χωριανούς τους: “ξαναβγήκαν αντάρτες μας. Σε λίγο θα βγούμε και πάλι όλοι, ο Άρης μας είναι εδώ μη φοβάστε. Ξέρει αυτός και θα νικήσουμε και πάλι Έλληνες αντιδραστικούς και Άγγλους κατακτητές”.
9. Εσείς δεν τα βλέπετε όλα αυτά. Έχετε απομονωθεί από τη λαϊκή μάζα και έχετε χάσει τον παλμό της. Συνέλθετε έστω και τώρα. Δεν είναι αργά. Αργότερα σίγουρα θα είναι πολύ αργά και θα χρειαστούν τεράστιες θυσίες σε κόπους και σε αίμα για ν’ αρχίσει κάτι σοβαρό. Μην αφήνεται να θρονιαστεί η αντίδραση οριστικά. Μην πιστεύεται ότι η «εθνοφυλακή» είναι πραγματικά εθνικός στρατός και μην βάζετε τον κόσμο να τους δέχεται τους Μπουραντάδες ως “παιδιά του λαού”, ενώ αυτοί τους δέρνουν. Μην κάνετε το έγκλημα να επιτρέψετε στην εθνοφυλακή να εγκατασταθεί παντού και να παίξει το ρόλο της παλιάς χωροφυλακής.
10. Μην αυταπατάστε ότι τα όπλα που κρύψαμε θα μπορέσετε αργότερα να τα χρησιμοποιήσετε. Όχι! Θα τα βρουν σε λίγο οι εθνοφύλακες, χρησιμοποιήστε τα, έστω και μέρος τους, από τώρα. Βγάλτε από τώρα, έστω και λίγους αντάρτες, έστω από μια ομάδα σε κάθε επαρχία. Μην τη χρωματίζετε ως δική σας ή ως συνέχεια του ΕΛΑΣ. Αφήστε την καμουφλαρισμένη, αφού δεν καταλαβαίνετε ότι πρέπει να ξαναπάρει τα όπλα ο ΕΛΑΣ. Δε θέλετε εμένα επικεφαλής τους; Βρείτε έναν άλλον. Πάντως μην κάνετε το έγκλημα να αργείτε. Ενεργήστε σύντομα και δραστήρια.
11. Εγώ συνεχίζω το ταξίδι για το Ηπειρωτικό γραφείο και από εκεί για έξω. Όμως με κάποια επιβράδυνση γιατί κινούμαστε όπως ξέρετε και λέων και πιο πάνω.
Επί όλων των ανωτέρω ελπίζω να έχω γραπτή απάντησή σας με έκτακτο σύνδεσμο ώσπου να φτάσω στο Ηπειρωτικό γραφείο. Εύχομαι να σκεφτείτε ώριμα έστω και την τελευταία στιγμή.
Εν πορεία 24/3/45
Συντροφικά Άρης Βελουχιώτης
Άδικος ο κόπος η περιοδεία της αντάρτικης ομάδας στα χωριά για την εξασφάλιση του φύλλου πορείας, δεν υπήρχε πουθενά. Αντίθετα, υπήρχε η ρητή εντολή από την ηγεσία προς όλους τους συνδέσμους: “Όχι φαγητό και νερό στον Μιζέρια”. Στην Κόνιτσα, ο γραμματέας της τοπικής οργάνωσης του επέστησε την προσοχή να μην τα βάζει με το κόμμα. "Έρχεσαι σε διάσταση μαζί του, αλλά πρέπει να ξέρεις ότι όπως σ’ ανέβασε, έτσι μπορεί και να σε συντρίψει. Πρόσεχε σου λέω…" Ο Άρης του απάντησε: "Από την δική σου σκοπιά, όπως εσύ τα βλέπεις δίκιο έχεις. Αλλά δεν μπορώ εγώ να σου απαντήσω τώρα. Το ζήτημα ξεπερνάει την δική σου αρμοδιότητα. Ένα μόνο σου λέω: Δεν απειθαρχώ προς το κόμμα εγώ. Άλλοι το ζημιώνουν και το καταστρέφουν." Είχε επισημάνει αρκετές φορές την θέση του, πως ό,τι είναι καλό για τον λαό είναι καλό και για το κόμμα… Η 11η ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ που διεξήχθη από τις 5 μέχρι τις 10 του Απρίλη είχε εισηγηθεί την διαγραφή και την αποκήρυξη του Άρη, η οποία αποφασίστηκε από το Πολιτικό Γραφείο στις 11 Ιουνίου και δημοσιεύθηκε στον Ριζοσπάστη στις 12 Ιουνίου, κι έπειτα, σε πλήρη μορφή, την επομένη του θανάτου του. Κατά την διάρκεια της οδύσσειας για το φύλλο πορείας, υπήρξαν αρκετές συγκρούσεις με ομάδες εθνικοφρόνων, Άγγλων αλλά και μισθωμένων ομάδων και χωρικών, οι οποίοι είχαν ξαμοληθεί στο κυνήγι για την ομάδα του Άρη. Εκτός από τους Άγγλους και τους εθνικόφρονες όμως, υπήρχαν και οι πρώην σύντροφοι. Ο Ζαχαριάδης δημοσιεύει στις 31 Μαΐου στον Ριζοσπάστη:
¨Η συμφωνία της Βάρκιζας να εκτελεστεί γρήγορα και 100%. Αν κάποιος μέσα από τις γραμμές μας, στις πόλεις είτε στα βουνά, αντιδρά ακόμα εμείς θα τον χτυπήσουμε ανοιχτά και θα τον διώξουμε.”
Το μήνυμα πήγαινε στον Άρη…
Το βράδυ της 15ης Ιουνίου του 1945 με ένα τμήμα του, αποκλεισμένος και πληγωμένος ο Άρης Βελουχιώτης βγάζει από την ζώνη του τον “Ελβετό” του (1882/29 Revolver) και δίνει τέλος στην ζωή του. Απόσπασμα από την μετέπειτα μαρτυρία του αντάρτη Βαγγέλη Γκονέζου:
"Η σύνδεση μας είχε κοπεί. Καμιά ενέργεια δεν φαίνεται. Ακούγονται μόνο τα πυρά της ενέδρας. Η κατάσταση αυτή ανησύχησε και στενοχώρησε τον Άρη. Με πικρία βλέπει πως οι πιστοί σύντροφοι του, με το άκουσμα της αποκήρυξης και διαγραφής του, να χάνουν την εμπιστοσύνη και να τον εγκαταλείπουν στη μανία των εγκληματικών σχεδίων της ξένης και ντόπιας αντίδρασης. Χωρίς να χάσει χρόνο, ψύχραιμα, παίρνει απόφαση να κατεβούμε προς το ποτάμι κι’ από εκεί προς Μεσούντα. Φθάσομε το πρωί 15/6/45 στο ύψωμα Κερασιά, που βρίσκεται ανατολικά του χωριού Μεσούντα; και πάνω από τη χαράδρα του Φάγγου. Η ώρα ήταν 7 και ο ήλιος είχε ανεβεί ψηλά στον ουρανό. Το μεσημέρι έφθασε ο στρατός κι έπιασε όλα τα γύρω υψώματα. Βρεθήκαμε τώρα κυκλωμένοι. Η κατάσταση μας γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Ο ήλιος είχε βασιλέψει και περιμέναμε με αγωνία πότε θα νυχτώσει για να κινηθούμε και να βγούμε από τον κλοιό. Ο εχθρός μας πρόλαβε. Έπιασε τους δυο παρατηρητές χωρίς να ρίξουν ούτε μια τουφεκιά.Φαίνεται πως παραδόθηκαν.
Ο εχθρός χρησιμοποιώντας το πλεονέκτημα αυτό, και με τη βοήθεια των παρατηρητών, μας πλησίασε και μας αιφνιδίασε με τα πυρά του. Το μέρος ήταν ακατάλληλο για άμυνα. Ο Άρης ψύχραιμα δίνει εντολή: Σημείο συγκέντρωσης κάτω στο ποτάμι. Αργοπορήσαμε, γιατί κατεβαίνοντας το απότομο και βραχώδες αυτό μέρος, ο Άρης έπεσε και χτύπησε πολύ άσχημα στη σπονδυλική στήλη. Όσο το χτύπημα ήταν ζεστό προχωρούσε μόνος του, στη συνέχεια τον βοήθησα κι εγώ, ώσπου φθάσαμε και σταματήσαμε σ’ ένα σημείο της ρεματιάς που βρίσκεται κάτω από το ύψωμα που λέγεται Μούλκες. Η ώρα θα ήταν 9 μ.μ. Από την απέναντι πλευρά του Μυροφύλλου, ένα εχθρικό πολυβόλο χτυπούσε. Για μια στιγμή ακούω από το στόμα του Άρη να λέει: “Έζησα 42 χρόνια, έζησα και καλά και άσχημα. Κοιτάξτε εσείς τι θα κάνετε τώρα, γεια σας”. Βγάζει το πιστόλι του κι αυτοκτονεί. Δεν μπόρεσα να καταλάβω τη σκέψη του, ούτε και να αντιδράσω. Ύστερα από το ανεπάντεχο αυτό γεγονός, την αυτοκτονία του Άρη, προχωρήσαμε με τον Λέοντα λίγα μέτρα πιο κάτω και συναντήσαμε τον Τζαβέλλα. “Γιάννη, του είπα, ο αρχηγός αυτοκτόνησε”. Αμέσως ο Τζαβέλλας, που ψυχή του ήταν ο Άρης, γύρισε πίσω κι αφού σταμάτησε αριστερά από το νεκρό αρχηγό, άνοιξε μια χειροβομβίδα, την κράτησε στα χέρια του κι αυτοκτόνησε.
Την άλλη μέρα, πρωί-πρωί κατέβηκε στη ρεματιά μια Διμοιρία στρατού με τους δυο παρατηρητές μας. Εδώ η αντίδραση έδειξε όλη την απανθρωπιά, την κακία και το μίσος στους νεκρούς αγωνιστές του εθνικο - απελευθερωτικού αγώνα. Θέλησε, χωρίς σεβασμό προς τους νεκρούς, να τους εκδικηθεί με τον πιο απάνθρωπο τρόπο. Τον Άρη, αφού τον ξεγύμνωσαν και του πήραν τη στολή και τον οπλισμό του, του κόψανε το κεφάλι, τα χέρια από τους ώμους και τα πόδια από τα γόνατα και κάτω. Του Τζαβέλλα του κόψανε το κεφάλι και το δεξί χέρι. Πραγματικά φριχτό θέαμα. Τα πτώματα είχαν αρχίσει να μυρίζουν. Θέλαμε, αλλά δεν μπορούσαμε να τους θάψουμε γιατί δεν είχαμε κανένα εργαλείο, ούτε και μπορούσαμε να βρούμε στο ερημικό αυτό μέρος. Κι έτσι έμειναν άταφοι, τροφή για τους λύκους και τα όρνια.”
Και σύμφωνα με την επίσημη αναφορά του ΓΕΣ:‘
’Η τελική συμπλοκή εξοντώσεως της συμμορίας του ΑΡΗ έλαβεν χώραν εις θέσιν Φάγγο της περιοχής χωρίου Μεσούντα. Ήρχισεν την 19ην ώραν της 15ης τρέχοντος συναφθείσης διώρου μάχης και καθ’ όλην την νύκτα ανταλλάσσοντο αραιά πυρά. Επανελήφθη την πρωίαν της 16ης με αποτέλεσμα την διάλυσιν της συμμορίας και τον φόνον των καπεταναίων Άρη Βελουχιώτη και Τζαβέλλα. Αι κεφαλαί του Άρη και Τζαβέλλα απεκόπησαν παρά του καπετάνιου Δράκου, όστις προσπαθεί να διαφύγη με σκοπόν να μη γνωσθή ο θάνατος των και τρομοκρατηθώσι οι οπαδοί των. Έξ συμμορίται συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι, μεταξύ των οποίων και ο καπετάν Δράκος με τας κεφαλάς των Αρχηγών. Επίσης συνελήφθησαν την επομένην άλλοι δύο. Εκ των συμμοριτών εφονεύθησαν κατά την συμπλοκήν 6, αρκετοί ερρίφθησαν εις τον Αχελώον και τινες, περίπου 10 διέφυγον προς Πετρομπα και οι υπόλοιποι διελύθησαν τραπέντες εις την περιοχήν Άρτης. Εκ των Εθνοφυλάκων ουδείς έπαθε τι. Αι κεφαλαί των Άρη και Τζαβέλλα εξετέθησαν εις κοινήν θέαν εις την πλατείαν της πόλεως Τρικάλων. Εδόθη διαταγή να ταφώσιν μετά την λήψιν διαφόρων φωτογραφιών κλπ. παρά της σημάνσεως Χωροφυλακής Τρικκάλων.
Ο Στρατ. Διοικητής Τ.Υ.
Συν/χης Πυρ/κου Κων. Μουκανάκης
Υποβάλλεται
- ΓΕΣ (Δ/σιν Επιχ) κατόπιν της υπ.8217; αριθ. 3621/18-6-45 τηλ. αναφοράς του (Υ.Τ.Α.)
- Υπ. Εσωτερικών (Γραφ. Υπουργού) κατόπιν 3621/18-6-45 τηλ. αναφοράς Υ.Τ.Α.
Ο Κώστας Βόιδαρος, πρωτοπαλίκαρο του Ζέρβα και νυν συμμορίτης μιας από τις πολλές ληστοσυμμορίες σφαγέων εθνικοφρόνων και κεφαλοκυνηγών που ξεσάλωσαν εναντίον του πληθυσμού από την Βάρκιζα και μετά, ήταν εκείνος που έδωσε την διαταγή στον Σωτήρη Δράκο, πρώην ΕΛΑΣίτη που παραδόθηκε, να κατακρεουργήσει την σωρό του Άρη Βελουχιώτη. Έπειτα μετέφερε, καμαρώνοντας, το κομμένο κεφάλι του στην Πλατεία των Τρικάλων για να το κρεμάσει μαζί με εκείνο του Τζαβέλα σε κεντρικό φανοστάτη. Ακολούθησε διήμερο γλέντι, όπως αναφέρει ο Ρίζος Μπόκοτας, μέλος του 118ου Τάγματος Εθνοφυλακής: “Το κρέμασμα των κεφαλιών ακολουθεί μια γιορτή ζούγκλας που διαρκεί ως το ξημέρωμα της άλλης μέρας, με πίπιζες, νταούλια, ζουρνάδες, βασιλικά θούρια και με το “Ζέρβα μ’, σε θέλει ο βασιλιάς”…”. Την ώρα που οι δωσίλογοι και οι πρώην “ταγματασφαλίτες” γλεντούσαν κάτω από τα κομμένα κεφάλια του Άρη και του Τζαβέλα με ταμ-ταμ, πίπιζες, κλαρίνα και νταούλια, οι εφημερίδες των εθνικοφρόνων ξεσάλωναν με εκστατικά πρωτοσέλιδα. Η εφημερίδα “Ασύρματος” έγραφε στην πρώτη σελίδα:
"Ο τρομοκρατικός και απαίσιος εφιάλτης διελύθη, το τέρας που συμβόλισε περισσότερο από κάθε τι άλλο τους απελευθερωτικούς αγώνες του ΕΑΜ πλήρωσε επί τέλους. Γύρω απ’ το στημένο του κεφάλι πανηγυρίζουν σήμερα το λυτρωμό και την εκδίκηση."
Και ο “Ριζοσπάστης”: “Ο Άρης σκοτώθηκε μετά από πολύωρη συμπλοκή. Το λαϊκό δημοκρατικό κίνημα αποκήρυξε έναν απείθαρχο οπαδό του (σ.σ. σχήμα οξύμωρο, συνήθως οι “οπαδοί” δεν έχουν προσωπική βούληση…) αλλά ο δοσιλογισμός εκρέμασε το κεφάλι ενός εθνικού αγωνιστή.”
Ο ποιητής Γιώργος Κοτζιούλας που πήρε ενεργά μέρος στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ μιλάει στο βιβλίο του “Όταν ήμουν με τον Άρη”, για τον πρωτοκαπετάνιο:
"Έτσι βρέθηκα μπροστά στον ξακουσμένο καπετάνιο μας, τον δημιουργό του αντάρτικου, τον Άρη Βελουχιώτη. Έπειτα από την σύσταση του Καταχνιά (σ.σ. ψευδώνυμο του δικηγόρου Γεώργιου Αναγνωστάκη, μέλους του ΕΑΜ) μου ‘δωσε το χέρι του και πιάσαμε κουβέντα. Φαίνεται πως δεν ήξερε ακόμα τ’ όνομα μου, αλλά με άφησε να φανταστώ πως είχε και κάποια ιδέα. Μα δεν έμοιαζα για λογοτέχνης. Φορούσα χωροφυλακίστικα εκείνο τον καιρό.
Εγώ προσπάθησα να κρύψω την συγκίνηση, τον ενθουσιασμό μου, χωρίς ίσως να το καταφέρνω και τόσο. Μα ο αρχηγός φερνόταν με τόση οικειότητα, τόσο απλά που σου φαινόταν δύσκολο να συνεχίσεις τον πληθυντικό ύστερ’ από τις πρώτες φράσεις. Ενώ μιλάγαμε τον μελετούσα κιόλας.
Ήταν πάνω στην ώριμη νεότητα του. Είχε πλούσια μαύρα μαλλιά, με κάτι σαν χωρίστρα από την μια μεριά. Είναι ζήτημα αν ξεχώριζαν λίγες άσπρες τρίχες εκεί που αρχίζανε τα γένια, πλούσια κι αυτά, σγουρά, σαν κοτσονάτου καλόγερου. Το χρώμα του προσώπου του έκλινε προς το ύπωχρο, είχε μια γλυκιά θαμπάδα, χωρίς τίποτα το αρρωστιάρικο όμως. Εκείνο που σε σταματούσε πάνω του, που σε αιχμαλώτιζε κυριολεκτικά, ήταν τα μάτια του, γοργογύριστα, εξεταστικά, γεμάτα εξυπνάδα, μα και με κάτι το εύθυμο, το σκωπτικό. Τα μάτια του έπαιζαν όλη την ώρα, πεταχτά, σοβαρά, έτοιμα συνάμα να γελάσουν. Κι η σβελτάδα του προσώπου συνδυαζόταν μ’ εύστροφη σκέψη.
Η φωνή του είχε κάποια αντήχηση βραχνή. Και η βραχνάδα του αυτή γίνονταν πιο αισθητή, όπως παρατήρησα αργότερα, τον άλλο χρόνο με το ρακί, το τσιγάρο και τα κρυολογήματα του χειμώνα. Ξεχώριζε ακόμα στην φωνή του κάποιος τόνος σαν παραπονιάρικος, σαν παρακλητικός, ένα υπόλειμμα ή φανέρωμα ψυχολογία που δεν μπορώ έτσι πρόχειρα να καθορίσω.
Αυτός ο άνθρωπος με τα στρατιωτικά, με το χαμηλό ανάστημα, με το μακρουλό κεφάλι, με την αστραφτερή ματιά, με την σύντομη, αλλά χωρίς βιασύνη ομιλία, αδίσταχτος, ετοιμόλογος, επιγραμματικός, ασκούσε πάνω σου μια επιβολή που σε κυρίευε χωρίς να το θέλεις. Ποιο ήταν το μυστικό του; Αυτό δεν λέγεται με δυο λόγια. Πάντως, ο ίδιος δεν έκανε καμιά προσπάθεια να σ’ αιφνιδιάσει, να σου πάρει τον αέρα. Η εντύπωση της υπεροχής έβγαινε αυτόματα απ’ τη ματιά, απ’ τον λόγο, απ’ το σύνολο του. Κι ήταν ακατανίκητη η επιρροή του, δεν μπορούσες να την αποφύγεις.”
Ο Άρης άγγιξε τα όρια του μυθικού, όπως κάποιες αρχέτυπες φιγούρες που οι κοινωνίες στις δύσκολες εποχές έχουν ανάγκη για να παίρνουν δύναμη και να συνεχίζουν τον αγώνα. Μόνο που αυτή η φιγούρα δεν ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας, αλλά στην ιστορική πραγματικότητα αυτού του ματωμένου, γεμάτου άνισους (ποσοτικά, όχι όμως και ποιοτικά) αγώνες τόπου που λέγεται Ελλάδα. Έδρασε στην εποχή του και έκανε το καθήκον του ως άνθρωπος που διακρίνεται από ανήσυχο πνεύμα˙ μια προσωπικότητα με έντονα τα στοιχεία της κοινωνικής και πατριωτικής ευαισθησίας. Πολέμησε για την ανεξαρτησία, την δημοκρατία, την αξιοπρέπεια και την λαϊκή κυριαρχία. Ο Άρης υπήρξε υπόδειγμα πατριωτισμού, ελεύθερου πνεύματος και δημοκρατικής σκέψης, ακόμα κι εκεί όπου η δημοκρατία γίνεται λιγάκι “οδυνηρή” και “ασύμφορη”… Γι’ αυτό και ήταν επικίνδυνος για πολλούς καιροσκόπους - εκ δεξιών και εξ αριστερών - που έβλεπαν την κοινωνία και τον λαό σαν μέσα για προσωπική ανέλιξη, πατώντας πάντα επί πτωμάτων.
Ο Άρης, όταν ανέλαβε τον ρόλο που ανέλαβε, το έκανε με πλήρη συνείδηση και έχοντας επίγνωση της κατάληξής του˙ απλώς δεν ήξερε το πώς και το πότε…
Καλή αντάμωση στα γουναράδικα…!
Η τραγική οικονομική κατάστασης της Γερμανίας όμως, τον έφερε στα πρόθυρα της πτώχευσης.
Στρατόπεδο συγκέντρωσης στην υπηρεσία του Boss
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος οι δουλειές ανέβηκαν και ο Boss χρειαζόταν περισσότερα εργατικά χέρια.
.jpg)
